Tema : Ilimiy stil ha’m onin’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri Joba

2.3. Ilimiy is qag’azlar stili

Is qag’azlar stilin yekinshi at penen ra’smiy hu’jjetler dep te ataladi . Is qag’azlarina ma’mleketlik joqari organlarda ha’m adamlar arasinda o’z – ara qatnas , is ju’rgiziw qurali bolg’an jazba hu’jjetler , qatnas qag’azlar ha’m t.b. kiredi .

Qaraqalpaq a’debiy tili is qag’azlarinin’ prozaliq ta’rizdegi bir neshe tu’rlerine iye . Ma’selen , ha’zirgi waqitta is qag’azlarinin’ nizami , pa’rmani , sha’rtnama , ma’limemeler , deklaraciya , protokol , qarar , shaqiriqlar , xabarlar , buyriq , kelisim , o’ndirislik minezleme , o’mir bayan , arza , raport , akt , dag’aza , xat , telegramma ha’m .t.b. tu’rleri bar .
Is qag’azlari’ stillik jaqtan wo’zine ta’n wo’zgeshelilerge iye boladi . Olardi du’ziwshi so’zlerdin’ qurami , g’aplerdin’ du’zilisi ha’mmesinde birdey emes : Ma’selen : arza , raport , isenim xat , akt , buyriq , shaqiw qag’azi , pa’rma’n , telegramma t.b. is qag’azlarinda qollanilatug’in so’zler , so’z dizbekler ha’m geypara sintaksislik konstrukciyalar a’debiy tildin’ normalarina ilayiq standart tu’rinde qollaniladi .
Is qag’azlarinin’ bul atalg’an tu’rleri ko’lemli ha’m mazmuni jag’inan qisqa boladi , aytilajaq pikir aniq bayan yetiledi .
Is qag’azlarinin’ yekinshi tu’ri ko’lemi ha’m mazmuni jag’inan biraz ken’ ko’lemli boladi . Olarda qollanilatug’in so’zler ha’m ga’pler du’zlisi jag’inan standart tu’rde bolmaydi . Olarda mazmun talabina ilayiq siyasiy , publicistikaliq so’zler ken’ qollaniladi . Is qag’azlarinin’ bul tu’rine joqari ma’mleketlik hu’jjetler : nizamalar , rejeler , shartnamalar , kelisimler , ustavlar , kodeksler , hu’kimetlik xabaralar kiredi .
A’debiy tildin’ ha’r tu’rli sstillerinin’ jiyintig’in u’yrenetug’in ilimdi til stilistikasi dep ataydi .
Stilistikanin a’debiy til normalarin sheber , worinli’ paydalana biliwge u’yretetug’in tu’rine praktikaliq stilistika dep ataydi .
Stilistika milliy a’debiy tildin’ qa’liplesken normativlik fonetika , leksika , grammatikaliq nizamlarina tiykarlanadi . Onin’ orfografiyaliq ha’m orfoepiyaliq normalarin saqlaydi . Demek stilistika awizeki so’ylew ha’m jazba a’debiy tilde oydin’ toliq , tu’sinikli ha’m wo’tkir boliwi ushin olardin’ leksikaliq , fonetikaliq ha’m grammatikaliq normalardi duris paydalan biliw , sheber qollaniw a’dislerin u’yretedi.
Til biliminde stilistika menen bir qatarda still so’zide qollaniladi . Stil - a’debiy tildin’ normalari tiykarinda sheber ta’sirli so’ylep ha’m jaza biliw a’dislerinin’ jiyintig’i degen ug’imdi bildiredi .
Stil so’zi ha’zirgi waqitta ju’da ken’ qollaniladi . Sebebi turmis talap yetken ha’mme na’rsenin o’z stili bar . A’sirese stil ko’rkem so’z sheberlerine , jaziwshilarg’a , jeke adamlarg’a , orotorlarg’a , qatnasli boladi . Misali : Jaziwshinin’ yamasa so’ylewshinin’ o’z oyin tu’sinikli , o’tkir yetip beriw ushin a’debiy tildin’ materiallarin’ duris qollaniliwi , ha’r bir qollang’an so’znin’ yamasa so’z dizbeklerinin’ o’tkir yetip beriw ushin wo’tkir tu’sinikliligi arqali , onin’ sheberligi , duris , orinli , stillik o’zgesheligi ma’lim boladi .
A’debiy til normalari’n duris , orinli , sheber , paydalana biletug’in adamdi stilist dep ataydi . Stilist tildin’ barliq normalarin duris qollaniw arqali so’ylew ha’m jaziw ma’deniyati jag’inan jetilisken boladi .
Stilldin’ tu’rleri ko’p . Olardin’ til materiallarinin’ ha’r tu’rli janrlarina ha’m turmista qollaniw o’zgesheligine qaray bir neshe tu’rlerin ko’rsetiwge boladi .
Stillik neytral so’zlerde qosimsha ma’ni bolmaydi . Olar ga’pte o’zinin’ tuwra ma’nisinde qollani’ladi .
Awizeki so’ylew stili a’debiy tildin’ awizeki so’ylew formasinin’ tiykarinda payda boladi. Ko’binese awizeki so’ylewde pikirdi aniq , tu’sinikli yetip jetkeriwge baylanisli qarapayim so’zler , naqil – maqallar , frazeologiyaliq birlikler qollaniladi.
Awizeki so’ylew stilinde so’zlerdin’ so’zlerdin’ ori’n ta’rtibi yerkin boladai. Pikirler qisqa – qisqa jay ga’pler arqali bildiriledi . Olar ko’binese toliq yemes ga’p , dialog formalarinda ushirasadi .