Toshkent davlat agrar umversiteti qalandarov muxitdin maxmudovich

Nazorat savollari
1. Kompozitsiya nima?
2. Inson nigohida ranglar to‘lqinining namoyon bo‘lishi.
3. Ranglaming o‘zaro farqlanish guruhlari.
4. Klumbalar va gulzorlar nima?
5. Ochiq ildizli ko‘chatlami ekish tartibi.
6. Avtomobil yo‘llari atrofida manzarali daraxtlarni 
joylashtirish.
46

---

VI bob. 0 ‘simliklar elementlari asosida kompozitsion
fragmentlar yaratish
Atrof-muhitning yanada jozibador bo‘lishida har xil turdagi 
yaproq va nina bargli o‘simlik dunyosining o‘mi beqiyosdir.
Yashil daraxtlarga, ko‘ehatlarga yaxshi sharoit yaratilganligi 
tufayli shahar muhitiga, joy xususiyati iqlimini yaxshilashga, 
muntazam namlik, havo tarkbiga, shamol rejimiga va boshqalar- 
ga ijobiy ta’sir etadi. Landshaft obyektlami shakllantirishda 
himoya va yashil daraxtlaming fazoviy-tashkiliy funksiyasidan 
foydalaniladi. Fazoviy modellashdagi asosiy komponent land­
shaft dizaynining vositalaridan foydalanib, o‘simliklami guruh­
larga bo‘lish hisoblanadi. 0 ‘simliklar uch turga bo‘linadi: 
daraxtlar, butalar, o‘tsimon o‘simliklar.
Daraxtlar shox-shabbaga, shoxsiz poyaga, ildizli sistemaga 
ega. Butalar va o‘tsimon o‘simliklar yer usti va yer osti qism- 
lariga ega. Daraxtlar, baland-pastligiga qaramasdan, uch 
gumhga bo‘linadi: birinchi, ikkinchi va uchinchi o'lchamdagi 
o‘simliklar.
Bunday gradatsiyada daraxtlardan, butalardan, o ‘tsimon 
o‘simliklardan va gul turlaridan turli-tuman guruhlar, ko‘ri- 
nishlar yaratiladi. 0 ‘simliklar guruhi ulaming biologik xususi­
yati, arxitektura-badiiy tavsifini hisobga olib tanlanadi. 
Avvalambor, o‘simliklami tanlashda ulaming mahalliy iqlim- 
ga, tuproq sharoiti, namlikning havoga tegishliligi, insolyat- 
siya, o‘sish tezligi e’tiborga olinadi. Yana bir asosiy ko‘rsat- 
kichga e’tibor qaratilishi kerak: o‘simliklami biror-bir hududda 
joylashtirishda ulaming bir-biri bilan o‘zaro uyg‘unlashgan 
holda o‘sib-rivojlanishiga.
Turli ko‘rinishdagi aralashtirishning umutniy tendensiyasi 
biomustahkam o ‘simliklar turkumiga yo‘naltirilgan bo‘lishi 
kerak. Yonma-yon joylashgan o‘simliklar bir-biriga salbiy 
ta’sir o ‘tkazmaydi, ya’ni yaqinida joylashgan o‘simlikning 
o‘sishi va dekorativ ko‘rinishiga yordam beradi. Biofizik
47

---

o‘zaro ta’sir ko‘rsatish o‘simlikning yorug‘lik, issiqlik, ozuqa, 
namlik talab etishida aks etadi.