Ҳужайранинг шакли, катта – кичиклиги ва бажарадиган функцияси танада жойлашган жойига боғлиқ. Зич жойлашган ҳужайралар 14 қиррадан иборат бўлиб, 4 – 6 бурчакли, уларнинг кўндаланг кесими ҳам 4 – 6 бурчакдан иборат. Эркин ўсиш хусусиятига эга бўлган ҳужайраларнинг шакли кўпинча шарсимон, юлдузсимон, ясси учли ва цилиндрсимон бўлиши мумкин. ЦИТОПЛАЗМА Цитоплазма (юнон. Цитос ҳужайра; плазма най)ни биринчи бўлиб чех олими Ян Пуркинье 1839 йилда аниқлаган. У цитоплазмани ҳужайранинг асосий таркибий қисми деб таърифлаган. Цитоплазма протопластнинг асосий таркибий қисми бўлиб, унда плазмалема, гиалоплазма, рибасома, гольджи аппарати, эндоплазматик тўр, ядро, митохондрий, пластидлар, вакуолалар, шунингдек бирикмалар (сув ва унда эриган тузлар) жойлашади. Плазмалемма (лот. Лемма - пўст) ҳужайра пўсти остида жойлашган бўлиб, цитоплазма мембранасининг устки қаватини ҳосил қилади. Баъзи адабиётларда уни тонопласт ёки вакуола мембранаси деб аталади. Плазмалемма ҳужайрада ташқи муҳит билан модда алмашинуви, яъни танлаб ўтказувчанлик ёки ярим ўтказувчанлик вазифасини бажаради. - Ҳужайра шираси билан тўлган йирик марказий вакуолага эга бўлиб, цитоплазмадан юпқа мембрана — тонопласт билан ажралиб туради. Вакуола ҳужайра тургор ҳолатини сақлашда муҳим аҳамиятга эга.
- Ҳужайра девори целлюлоза, гемицеллюлоза, баъзан пектин кўп ҳолларда эса лигнин моддасидан ташкил топган. Замбуруғларда ҳужайра девори хитин таркибли бўлса, бактерияларда муреин моддасидан ташкил топган.
- Ҳужайралар ўзаро плазмодесмалар ёрдамида боғланган бўлади. Плазмодесма ҳужайра цитоплазмалари ўртасидаги кўприк вазифасини ўтайди. Плазмодесмалар плазмолемма мембранасидан ҳосил бўлиб, уларнинг сони бир неча юз мингни ташкил қилади. Цитоплазма ва эндоплазматик ретикулум ҳужайра деворидаги поралар орқали ён ҳужайралар билан алоқа қилади.
Ўсимлик ҳужайрасида пластидалар учрайди. Таркибида хлорофил пигментини тутувчи хлоропластлар муҳим аҳамиятга эга. Хлорофиллда қуёш нури таъсирида фотосинтез жараёни кетади ва натижада анорганик моддалардан органик моддалар синтезланади. Бундан ташқари лейкопластлардан: амилопластлар крахмал тўплайди, элайопластларда мойлар сақланади. Хромопластларда каротин ва ксантофилл пигментлари бўлади. Пластидалардаги пластомалар 100-120 та гендан ташкил топган бўлса, митохондриялар 37та гендан иборат. Демак, мустақил ҳолда ўз генига эга бўлган пластида ва митохондриялар эукариотик ҳужайралардаги прокариотик эндосимбионтлар ҳисобланади. - Ўсимлик ҳужайрасида пластидалар учрайди. Таркибида хлорофил пигментини тутувчи хлоропластлар муҳим аҳамиятга эга. Хлорофиллда қуёш нури таъсирида фотосинтез жараёни кетади ва натижада анорганик моддалардан органик моддалар синтезланади. Бундан ташқари лейкопластлардан: амилопластлар крахмал тўплайди, элайопластларда мойлар сақланади. Хромопластларда каротин ва ксантофилл пигментлари бўлади. Пластидалардаги пластомалар 100-120 та гендан ташкил топган бўлса, митохондриялар 37та гендан иборат. Демак, мустақил ҳолда ўз генига эга бўлган пластида ва митохондриялар эукариотик ҳужайралардаги прокариотик эндосимбионтлар ҳисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |