Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «tasdiqlayman»

Statistik kuzatish xatolarini bartaraf etish usullari. Tayanch iboralari: statistik xisobot, maxsus tashkil etilgan tekshirishlar, kuzatish ob’ektini va birligini aniqlashtirish.

Hisobot - korxona va tashkilotlar faoliyati haqidagi ma`lumotlarni muntazam ravishda belgilangan tartibda va vaqtda olishni ta`minlovchi kuzatish turidir. ―O`zbekiston Respublikasi Davlat Statistikasi haqidagi‖ Qonunga muvofiq respublika hududida joylashgan va yuridik shaxs maqomiga ega bo`lgan barcha korxonalar va tashkilotlar, ularning mulkiy va tashkiliy-huquqiy shaklidan qat`iy nazar, o`z faoliyati haqida aniq va to`la ma`lumotlarni belgilangan dasturda, tartibda va muddatda tegishli davlat statistika tashkilotlariga taqdim etishga majburdir.
Joriy maxsus statistik tekshirishlar deganda statistik tashkilotlar tomonidan maxsus respondentlarni yollab o`rganilayotgan hodisa, jarayon haqidagi boshlang`ich ma`lumotlarni muntazam yoki vaqtma-vaqt qayd qilib to`plash tushuniladi. Bunday kuzatishga uy ho`jaliklari budjeti statistikasi, iste`mol baholari statistikasi, uyushmagan savdo statistikasi, dehqon xo`jaligi (fermer xo`jaligi bilan aralashtirib yubormang!) statistikasi va h.k. misol bo`lishi mumkin.
Biznes-tekshirishlar bozor iqtisodiyotiga xos bo`lgan statistik kuzatishdir. Ularning asosiy maqsadi tadbirkorlarning iqtisodiy faoliyatini o`rganishdan iborat. Joriy maxsus tekshirishlardan farqli o`laroq, biznes tekshirishlar tadbirkorlardan intervyu olish, oldin tayyorlangan savollarga yozma yoki og`zaki javoblarni maxsus savolnomalarda qayd qilishga asoslanadi. Ularning o`ziga xos xususiyati shundaki, savolnomalar kompleks xarakterga ega bo`lib, o`zaro bog`langan bir-birini to`ldiruvchi savollardan, ularning ma`lum masalaga oid majmualaridan tashkil topadi, natijada iqtisodiy faollikni har taraflama yoritish imkonini beradi.
Asta-sekin bo`ladigan o`zgarishlar jamg`arib, uzoq vaqt o`tganidan so`ng bunday hodisalarni yangi holatda gavdalanishiga sabab bo`ladi, natijada ularning ma`lum keskin fursat holatidagi qiyofasini suratga olish ehtiyoji tug`iladi. Bunday kuzatishga hodisalarni ro`yxatga olish yordamida erishiladi. Ro`yxat – barqaror hodisalarning keskin fursatda mavjud holati haqidagi ma`lumotlarni yoppasiga kuzatish yo`li bilan vaqtma-vaqt to`plash jarayon. Nisbatan barqarorlik holatiga ega bo`lgan hodisalarga misol qilib aholi soni va tuzilishi, yer maydonining qishloq xo`jaligi uchun yaroqligiga qarab taqsimlanishi, korxonalarning ishlab chiqarish turlari bo`yicha taqsimlanishini ko`rsatish mumkin.

13. 
    Statistik guruhlash mohiyati va ahamiyati. Tayanch iboralari: guruhlashning maqsadi, vazifalari, ijtimoiy guruhlar bo‘yicha guruhlash, tipologik guruhlash, analitik guruhlash, strukturaviy guruhlash.
    

Statistikada guruhlash deb o`rganilayotgan hodisalarni (obyektlarni, birliklarni) muhim belgilariga asoslanib turdosh (sifatdosh) guruhlarga (to`plamlarga) birlashtirish yuritiladi. Masalan, aksioner kompaniyalarni dividend to`lash darajasiga
qarab guruhlarga ajratish. Guruhlashning ahamiyati shundaki, u ma`lumotlarni umumlashtirish va tasavvur qilish uchun ixcham, yaqqol shaklda taqdim etishni ta`minlaydi. Bundan tashqari, guruhlash ma`lumotlarga turli jihatdan ishlov berish va tahlil qilish uchun asos yaratadi.

Guruhlash maqsad va vazifalariga qarab uch turga bo`linadi:
1)tipologik; 2) analitik; 3) tuzilmaviy guruhlash.