ToshkeNt davlat pedagogika universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi dss. 03/30. 01. 2020. Ped. 26. 01

Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi. Tadqiqot natijalari 2ta xalqaro va 3ta respublika ilmiy-amaliy anjumanida muhokamadan o‘tkazilgan.
Tadqiqot natijalarining e’lon qilinishi. Tadqiqot mavzusi bo‘yicha jami 13 ta ilmiy ish, jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasining doktorlik dissertatsiyalari asosiy ilmiy natijalari chop etish tavsiya qilingan ilmiy nashrlarda 8ta (5 tasi respublikada va 3tasi xorijiy jurnalda (shulardan 1tasi Scopus bazasidagi jurnalda) nashr etilgan.
Dissertatsiyaning hajmi va tuzilishi. Dissertatsiya kirish, 3 bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati hamda ilovalardan iborat. Dissertatsiya hajmi 167 betni tashkil etadi.


DISSERTATSIYaNING ASOSIY MAZMUNI
Kirish qismida dissertatsiya tadqiqot mavzusining dolzarbligi asoslangan, muammoning o‘rganilganlik darajasi bayon etilgan, tadqiqotning maqsadi va vazifalari, ob’ekti va predmeti, tadqiqot ishining fan va texnologiyalarni rivojlantirishning muhim yo‘nalishlariga mosligi ko‘rsatilgan, tadqiqotning ilmiy yangiligi, natijalarning ishonchliligi, nazariy va amaliy ahamiyati, natijalarning amaliyotga joriy etilishi, e’lon qilinganligi, dissertatsiyaning tuzilishi
va hajmi bo‘yicha ma’lumotlar bayon etilgan.
Dissertatsiyaning “Ona tili ta’limida o‘quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini rivojlantirishning ilmiy-nazariy asoslari” deb nomlangan bobida kompetensiya, kompetentlik, nutqiy kompetensiya atamalarining ma’noviy izohi, bu tushunchaning mazmun-mohiyati ona tili o‘qitish metodikasi nuqtai nazaridan o‘rganilgan. Metodist olimlar, yirik tilshunoslarning fikr va tavsiyalari pedagogik muammo sifatida ilgari surilib tahlil qilingan. N. Sh. Turdiev boshchiligida yaratilgan “Umumiy o‘rta ta’lim tizimida o‘quvchilarning kompetensiyalarini shakllantirishga yo‘naltirilgan ta’lim texnologiyalari”² qo‘llanmasida “kompetentlilik”, “kompetensiya” tushunchalari tavsiflarida bilimlar majmuining amalda qo‘llanilishi shaxsning professional faoliyatini ta’minlovchi bilim, ko‘nikma, malakalar yaxlitligi, shaxsning maqsadli yo‘naltirilgan emotsional iroda kuchi holatlariga e’tibor qaratish tavsiya qilinadi.
R.A.Yo‘ldoshev, L.R.Mirjalolovalarning fikricha, “Nutqiy kompetensiya deganda bilim → nutqiy birlik → ko‘nikma → malaka chizig‘idagi ishlar mahsuli tushuniladi. Bu yerdagi bilim nutqda bexato yoki xato qo‘llanadigan, shuningdek, o‘quvchilar uchun yangi til hodisasi bilan bog‘lanadi, asosiy e’tibor ayni shu til hodisasini amalda to‘g‘ri qo‘llash ustidagi ishlarga qaratilib, uni anglash, o‘zlashtirish, nutqda qo‘llash jarayonini ifoda etadi; dastlabki ko‘nikma asta-sekin malakaga aylana boradi”³. Ilmiy, metodik adabiyotlar va tadqiqotchilar tomonidan bildirilgan fikr- mulohazalaridan kelib chiqqan holda, ushbu atamani quyidagicha izohladik: nutqiy kompetensiyani rivojlantirish - bu ona tili darslari jarayonida o‘quvchining o‘z nutqida leksik, grammatik, so‘z yasalishi, sintaktik, uslubiy me’yorlarga amal qilishi, tinglab tushunish, o‘qish, so‘zlash, yozishni mukammal o‘rganishi natijasida hosil bo‘ladigan bilim, ko‘nikma va malakalarning nutqiy vaziyatlarda o‘rinli va amaliy qo‘llay olish layoqatidir. Ijtimoiy hayotda ro‘y berayotgan voqea-hodisalarga sub’ektiv munosabat bildirish, turli nutqiy jarayonlarda o‘zining qat’iy pozitsiyasiga ega bo‘lish, og‘zaki va yozma nutqi rivojlanishining yuksak darajasi takomilidir.
10-11- sinf ona tili darslarida nutqiy kompetensiyalarni rivojlantirishning mavjud holati o‘rganib chiqilgan. 10-11- sinf “Ona tili” darsligidagi o‘quvchilarda nutqiy kompentensiyalarni rivojlantirishga oid berilgan nutqida leksik, morfologik, sintaktik birlik, nutq uslublariga xos so‘zlarni o‘rinli qo‘llash doir berilgan ta’limiy vositalar tahlil qilingan va nutqiy kompetensiya komponentlarini kompleks tarzda rivojlantirishga oid didaktik tamoyillar (nutqiy va lingvistik, differensial, ijodiy) tuzilgan.
Umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘quvchilarining nutqiy kompetensiyalarini rivojlantirish daraja ko‘rsatkichlari o‘rganilib tahlil qilingan. Shu bois tayanch va umumta’limda o‘qitilayotgan 5-9, 10-11-sinf “Ona tili” darsliklaridagi nutqiy kompetensiyalarning rivojlantirish daraja ko‘rsatkichlari aniqlanib, bu sinflarda o‘quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini rivojlantirish mexanizmi va uni amalga oshirish bosqichlari ishlab chiqilgan (1.2.2 rasm).