Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

MP_L - mehnatning chekli mahsuloti;

mr - chekli daromad.

Ushbu muhim bo‘lgan (1) munosahat iste’mol bozori raqobatlashganmi yoki yo‘qmi har qanday raqohatlashgan omillar bozori uchun o‘rinlidir.

Masalan, kapital bozori uchun:

MRP_K = mp_k- MR, bu yerda MRP_K - kapitalning chekh daromadliligi;

MP_K - kapitalning chekli mahsuloti; mr - chekli daromad.

Er bozori uchun:

MRP, = MP_t ■ MR.

Raqobatlashgan bozor sharoitida chekli daromad bozor narxiga teng, ya’ni mr= p bo‘lgani uchun, chekli mehnat daromadliligi quyidagicha aniqlanadi:

mrp_l = MP_LP. (2)

C
I chiziq raqobatlashgan iste’mol bozoridagi firmaning mrp_l chizig‘i (hu yerda firma monopol hokimiyatga ega emas). II chiziq iste’mol
hekli daromadning kamayish qonuniga ko‘ra, mehnatning chekli mahsuloti ish vaqti uzayishi bilan kamayib boradi. Demak, MRP_L chizig‘i narx o‘zgarmasa ham pastga qarab yo‘nalgan bo‘ladi (14.1-rasm).

bozorida monopol hokimiyatga ega bo‘lgan firmaning mrp_l chizigi. Monopol hokimiyatga ega bo‘lgan firma ko‘proq mahsulot sotish uchun tovar narxini tushirishi mumkin. Natijada mr< p boiadi va ishlab chiqarish hajmi oshishi bilan mr kamayib boradi. Demak, mr va mp_l chiziqlari pastga yotiq boigani uchun MRP_L chizigi pastga tomon yotiq boiadi. Agar biz monopol hokimiyatga ega boigan firmaning mehnatni chekli daromadliligini monopol boimagan firmaning mehnatni chekli daromadliligi bilan solishtirsak

MRFf = MP_l MR< MP_l ■ P= MRP[, bu yerda mrp“ - monopol hokimiyatga ega boigan firmaning mehnatini

chekli daromadliligi; mrp[ - monopol hokimiyatga ega boimagan raqobatlashuvchi firmaning mehnatini chekli daromadliligi.

Bundan kehb chiqadiki, har qanday ish haqida iste’mol hozorida monopol hokimiyatga ega boigan firma, monopol hokimiyatga ega boimagan firmaga nisbatan kamroq ishchi yollaydi.

2. 
   rasm. Raqobatlashgan mehnat bozorida mehnat narxining uning miqdoridan bogiiqligi.
   

Mehnatni chekli daromadliligi mrp_l dan ishchilami yollashda foydalanishi mumkin. Agar firma o‘z foydasini maksimallashtiradigan bo‘Isa, u ishchilami yollashni mehnatni chekli daromadliligi ish haqiga teng bo‘lgunga qadar davom ettiradi.

mrp_l = w, (3)

bu yerda w - ish haqi.

Agar mrp_l > w bo‘Isa, firma qo‘shimcha ishchi kuchini yollab, o‘z foydasini oshirishi mumkin.

Ushbu shart quyidagi 2-rasmda ifodalangan.

Mehnatga boMgan talab d_l,MRP_l chizig‘i bilan ustma-ust tushadi. d_ltalab chizig¹ iga ko‘ra, mehnat narxi pasaygan sari unga boMgan talab ham ortib boradi va aksincha. Mehnat bozorida ishchi kuchiga talab - bu firmalaming ishchi kuchiga talabidir. Taklif ishchilar tomonidan boMadi.

Mehnat bozori raqobatlashgan boMgani uchun mehnat narxi bozor tomonidan shakllanadi va unga bozor subyektlari ta’sir qila olmaydi (raqobatlashgan iste’mol bozoridagi kabi). Bu barcha ishchilar qaysi firmada ishlashidan qat’iy nazar, bir xil ish haqi oladi va firmalar bu narxni oldindan berilgan narx sifatida qabul qiladilar. Shuning uchun ham alohida firma uchun mehnat resurslari taklif chizig‘i gorizontal, ya’ni u absolyut elastik.

2. 
   rasmda raqobatlashgan mehnat bozoridagi muvozanat nuqta E nuqta bilan ifodalanadi. Muvozanat ish haqi W_c boMganda foydani maksimallashtiradigan mehnat resurslari miqdori /'ga teng boMadi. Ishchi chekli unumdorlik nazariyasiga ko‘ra, mehnatning toMiq mahsulotini oladi. Shuning uchun firmaning mehnat uchun chekli xarajati mrc ish haqiga teng.
   

mrc= W =mrp_l, bu yerda mrc - firmaning mehnatga boMgan chekli xarajati. Raqobatlashgan mehnat bozorida har bir ishchining ish haqi и' ga teng boMgani uchun, firmaning ishchilarga beradigan umumiy ish haqi

xarajatlari o/:/^to‘rtburchak yuziga to‘g‘ri keladi (2-rasm). Ish haqining o‘zgarishi ishchi kuchiga bo'lgan talabni o‘zgartiradi. Agar ish haqi щ dan gacha oshsa (14.3-rasm), yollanadigan ishchilar soni 4 dan L gacha qisqaradi; agar ish haqi gacha pasaysa, ishdagi ishchilar soni L gacha oshadi.

Mehnat bozorida firma foydasini maksimallashtiradigan shart, ya’ni mehnatni chekli daromadliliginmg ish haqi stavkasiga tengligi iste’mol bozoridagi mk- mc shartga o‘xshashdir.

2. 
   rasm. Ishchi kuchiga talab bilan ish haqi o‘rtasidagi bog‘liqlik
   

(1) va (3) tenglikdan foydalanib quyidagi munosabatni yozamiz.

mrp_l = mp_l ■ MR = w tengliknmg ikkala tomonini chekli mahsulot MP_L ga bo‘lamiz. Natijada quyidagini olamiz:

W

MR=——. (4)

MP_L ^v ’

(4)- munosabatning chap tomoni ish haqi stavkasining bir birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan mehnat sarfiga ko‘paytirilganiga teng, ya’ni bu ishlab chiqarishning chekli xarajatidir.

Tarmoq bo‘yicha mehnat bozorini ko‘rib chiqamiz. Umumiy bozor talabi tarmoqdagi firmalar talablari yig‘indisi bilan aniqlanadi (4-rasm).

14.4-rasm. Tarmoq mehnat bozori




«71 = MRP_l = Л(МКР),

Umumiy takiif takliflar yig‘indisidan iboratdir.

Sn. = ^{MRC),

Bu yerdaM?c,.= (^/-ishchi uchun sarflanadigan qo‘shimcha xarajat, ya’ni, ish haqi.

Mehnat qilish va dam olish o‘rtasidagi bog‘liqlik. Har bir ishchi oldidagi masala, bu qancha ishlab, qancha dam olish muammosidir. Agar sutkada 24 soat bo‘ladigan bo‘lsa, ishchi 24 soat ishlasa, uA/so‘mga teng bo‘lgan maksimal daromad olish mumkin (14.5-rasm).

5. 
   rasm. Ish vaqti va dam olish o‘rtasidagi bogMiqlik
   

Agar u ishlamasa, uning maksimal dam olislii bir sutkaga, ya’ni, 24 soatga teng bo‘ladi. Ishchining “daromad va bo‘sh vaqti” byudjet

chizig‘ini mn chizig‘i orqali ifodalash mumkin. Ma’lumki, ishchi har doim sutkasiga 24 soat ishlayvermaydi. Tabiiyki, ishchining ish vaqti chegaralangan bo‘ladi, u ma’lum vaqt dam olib, o‘zming ishlash qobiliyatini tiklash kerak bo‘ladi. Bundan tashqari, dam olish uni ma’naviy o‘sishini ta’minlaydi. Demak, ishchi ma’lum vaqt ishlab, ma’lum miqdorda naf olsa (daromad olsa), u ma’lum vaqt dam olganda ham qandaydir naf oladi (ma’naviy o‘sish, zavqlanish). Demak, ishchini qancha vaqt ishlab, qancha vaqt dam olishi kerakligi to‘g‘risidagi masalani quyidagicha qo‘yish mumkin:

Ishchining ishlash vaqti va dam olish vaqtidan bog‘liq naflik funksiyasini quyidagicha yozamiz:

Ун fob 2

0‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 2

MIKROIQTISODIY ОТ. MAKROIQTISODIY ОТ 2

IBOB. MIKROIQTISODIYOT FANINING PREDMETI, MAQSADI VA VAZIFALARI 4

1.1.Resurslarning cheklanganligi va ularni taqsimlash 4

1.2.Normativ va pozitiv mikroiqtisodiyot 6

1 Rasm 16

3 Rasm 19

IVBOB. TALAB VA TAKLIF ELASTIKLIKLIGI⁵ 50

4.1.Talab elastikligi 50

rasm 2 58

RASM 60

RASM 4 61

RASM 67

1 83

4 85

1 Rasm 92

3 Rasm 95

7Rasm 104

Rasm 8 106

RASM 8 | 122

1 Rasm 192

m=PQ, (2) 227

^tsa=WT_B ^{= w}- ⁽⁹⁾ 301

R, % R, 323

p, p,i 1+tf) p, ' ' 334

m, = 510

U
14.6-rasm. Naflik funksiyasini maksimallashtirish.
shbu masalaning optimal echimini grafik orqali aniqlaymiz (14.6- rasm).

Rasmdan ko‘rish mumkinki, masalaning echimi muvozanat nuqta e orqali aniqlanishi mumkm. Naflik funksiyasining befarqlik chizig‘i U₂ byudjet chizig‘ini e nuqtada kesib o‘tadi. Optimal yechimga ko‘ra, dam olish vaqti t_E soatga teng, ish vaqti T_E = 24-t_E. Ishchining bir soatlik ish haqi w so‘mga teng boMsa, uning umumiy daromadi quyidagicha topiladi:

R=W(2A~t_E). (8)

U holda byudjet chizig‘i yotiqligi tga = W ish haqiga teng bo‘ladi.

^tsa=WT_B ^{= w}- ⁽⁹⁾

Ishchi naflik funksiyasini maksimallashtiradi, agar bo‘sh vaqt bilan daromadni chekli almashtirish normasi MRS_K ish haqi w ga teng bo‘lsa,