|
Shilliq parda — odam va hayvon organizmidagi hazm va nafas olish aʼzolari, siydiktanosil sistemalari, burun, oʻrta quloq boʻshliqlari, bezlarning chiqaruv yoʻllari ichki yuzasini qoplab turuvchi qavatil Qalinligi 0,5– 4 mm. Uning yuzasi shu sohadagi bezlar ishlab chiqaradigan shilliq bilan doimo namlanib turadi, bu esa hujayralarni qurib qolishdan saqlaydi. Shilliq parda bir yoki bir necha epitelial qavatdan, biriktiruvchi toʻqima va musqul plastinkalari (silliq muskul hujayralaridan hosil boʻlgan) dan iboratil Bulardan soʻng Shilliq pardani harakatga keltirib, uni boshqa toʻqimalardan ajratib turadigan yumshoq biriktiruvchi toʻqima joylashgan. Aʼzolar faoliyatiga koʻra, Shilliq parda epiteliysi koʻp qavatli yassi, bir qavatli silindrik, prizmatik, kubsimon, kiprikli (nafas yoʻllarida), uning yuzasi esa silliq, burmali, vorsinkali (mas, ingichka ichakda Shilliq parda burma va vorsinkalar hosil qiladi) boʻlishi mumkin. Shilliq pardaning asosiy va shilliq osti qavatlarida qon hamda limfa tomirlari, follikulalar, murtaklar, bezlar, shuningdek, nerv oxirining tarmoqlari bor. Shilliq parda bezlari bir va koʻp hujayrali hamda murakkab boʻlishi mumkin.
Mutsinlar (lotil mucus — shilliq) — glikoproteidlarga mansub uglevodoqsilli birikma, shilimshiqning asosiy tarkibiy qismi, shilliq modda. Odam va hayvonlarning nafas, ovqat hazm qilish, siydiktanosil yoʻllari shilliq qavatlaridagi, shuningdek, jagʻ osti, til osti soʻlak bezlaridagi epitelial hujayralaridan ajraladi. Choʻziluvchan massa, proteolitik fermentlar taʼsiriga chidamli. M. ogʻiz boʻshligʻi va meʼdaichak yoʻli shilliq qavatini turli mexanik va kimyoviy taʼsirlardan saqdaydi.
Aʼzolar faoliyatiga koʻra, Shilliq parda epiteliysi koʻp qavatli yassi, bir qavatli silindrik, prizmatik, kubsimon, kiprikli (nafas yoʻllarida), uning yuzasi esa silliq, burmali, vorsinkali (mas, ingichka ichakda Shilliq parda burma va vorsinkalar hosil qiladi) boʻlishi mumkin. Shilliq pardaning asosiy va shilliq osti qavatlarida qon hamda limfa tomirlari, follikulalar, murtaklar, bezlar, shuningdek, nerv oxirining tarmoqlari bor. Shilliq parda bezlari bir va koʻp hujayrali hamda murakkab boʻlishi mumkin.
Til — odam va umurtqali hayvonlar ogʻiz boʻshligʻidagi muskulli organ. Baliqlarda til shilliq parda burmasidan iborat boʻlib, visseral skelet bilan harakatlanadi. Quruqlikda yashovchi umurtqalilarda til harakatchan, u ovqatni tutadi, ogʻiz boʻshligʻiga suradi, nafas yoʻlini berkitadi va Halqum. tilda koʻpgina bezlar va taʼm bilish retseptorlari rivojlangan. Suvda va quruqlikda yashovchilarda esa shilliq parda burmasidan tashqari, til tarkibiga kiradigan bezlar ham bor. Sudralib yuruvchilar til ining shakli va harakatlanishi turlicha (mas., toshbaqa va timsohlar tili kam harakatlanadi; koʻpchilik kaltakesak va ilonlar tili uzun va harakatchan). Qushlar til ining shakli har xil, odatda, shox qatlami juda rivojlangan, kam harakatil Sut emizuvchilar tili yaxshi taraqqiy etgan, harakatchan, bezlari hamda soʻrgʻichlari koʻp va ovqatni chaynash, yutish, taʼm bilish, baʼzan ovoz chiqarishda ham ishtirok etadi.
Lab — anatomik tuzilma; ogʻiz boʻshligʻining kirish qismini tashkil etadigan muskul-teri burmalari. Toshbaqa, qush va kloakali yirik sut emizuvchilarda jagʻdan tumshuq vujudga kelganligi tufayli lab boʻlmaydi. Baliqlar labida taʼm bilish va tuygʻu retseptorlari koʻp boʻlib, lab oʻljani ushlab olishga yordam beradi. Suvda va quruqlikda yashovchilarning koʻpida lab nafas olishda ogʻiz boʻshligʻini ochib-yumishga xizmat qiladi. Sudralib yuruvchilar labi rostmana shakllangan va muguz qalqoncha bilan qoplangan. Sut emizuvchilarda lab harakatchan boʻlib, bola emizishga moslashgan. Toʻgarakogʻizlilarda yuqori lab soʻrgʻich vazifasini oʻtaydi.
Odamda lab harakatchan boʻlib, ogʻiz boʻshligʻi bilan chegaralangan; u tashqaridan teri, ichkaridan mayda bezlarga boy shilliq parda bilan qoplangan, uning asosini ogʻizning aylana muskuli va mayda mimika muskullari tashkil etadi. Teri bilan shilliq parda tutashgan joy — qizil hoshiyada qon tomirlar koʻp. Labga uch shoxli nervdan sezuvchi tolalar keladi. Yuqori va pastki lab ning oʻzaro bir-biri bilan birikib turishi ovqatni chaynashga imkon beradi; soʻzlashda talaffuzning toʻgʻri va ravon boʻlishini taʼminlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
