Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti X. X. Muratov, R. R. Jabbarov

Tayanch tusunchalar:
shrift, effect, sellofan, naftalin, detal, oval, vitraj, 
panno, tempera, guash, akvarel, plastmassa, dekstrin, glitserin, fanerga, diagonal, 
kukun, grafit, banner, fotogazeta, konstruktor. 
 
MAVZUNI MUSTAXKAMLASH UCHUN SAVOLLAR:
1. Badiiy bezash ishlarida qog‘ozning qanday turlari qo‘llaniladi? 
2. To‘g‘ri to‘rtburchak shaklida ishlab chiqarilayotgan turli o‘lchamdagi 
o‘chirg‘ichlarni qanday ko‘rinishda ishlatish qulay? 
3. Mo‘yqalamlarning qanday turlari mavjud? 
1.
 
Harflarning o‘lchamlarini o‘rganish. 
2. Mo‘yqalamlarning turlarini o‘rganish. 
3. Badiiy bezash ishlarida qo‘llaniladigan qog‘oz turlarini 
o‘rganish. 
 
 
II.2.–§. DEKORATIV SAN'AT PRINTSIPLARI VA VAZIFALARI 
 
II.2.1.–§. Badiiy bezak san'ati fanida rang va kompozitsiya 
 
O‘quv yurtidagi badiiy bezash ishlarining asosi bo‘lgan intererlarni yoritish 
masalalariga o‘zaro uzviy bog‘liq qarash lozim. Inson ko‘zi sirtlardagi yorqinlik va 
ranglarni shu sirtlarga tushayotgan yorug‘likning qaytishi natijasida idrok qiladi. 
Sirtlarning yorqinligi, birinchidan, ularni qanday rangli yorug‘lik nurlari bilan 
yoritilganiga, ikkinchidan, shu sirt unga tushayotgan nurlarni qanday aks ettirishiga 
bog‘liq. Kunduzgi yorug‘likda ranglar va ularning tuslari yaxshi ko‘rinsa, kam 
yoritilgan joylarda ranglar to‘qnashadi va bir–biridan farqlanishi qiyinlashadi.
Ranglar spektrida mavjud bo‘lgan barcha ranglarni uchta asosiy ko‘rsatkich 
bo‘yicha xarakterlash qabul qilingan:

---

115 
1. Rang qaytarish koeffitsienti o‘lchanadigan yorqinligi (sirtga tushayotgan 
yorug‘lik va sirtdan qaytuvchi yorug‘lik nisbatlari) bilan.
2. Rang to‘lqinidagi aynan o‘sha rangning o‘zi bilan.
3. Rangning to‘yinganligi va tozaligi (rangning ranglar spektridagi boshqa 
ranglarga nisbat miqdori) bilan. 
Ta'lim muassasasi intereridagi rang va yoritilish masalasida eng avvalo 
ko‘rish uchun optimal sharoit yaratish talablaridan kelib chiqish lozim. Yorug‘lik va 
ranglar dars samaradorligiga, ko‘rish uchun qulaylik darajasiga, talabalar va 
o‘qituvchilarning umumiy salomatligiga bevosita ta'sir ko‘rsatadi.
Ish xonalari: auditoriyalar, laboratoriyalar, ustaxonalar, kutubxonalar va 
umuman ko‘zga hamda diqqatga zo‘r keladigan joylarda yorug‘lik va rangga 
mehnatni, hissiyot va kayfiyatni yaxshilash hamda tez charchashning oldini olish 
vositasi sifatida qarash kerak.
Rangning psixologik vaziyatlari turli ranglar va rang birikmalarining 
kishilardagi hissiy holatlarga ta'sir etish qobiliyatidan kelib chiqib yaratiladi. Garchi 
rangni idrok qilishda kishining shaxsiy xususiyatlariga, hayotiy tajribasiga bog‘liq 
juda ko‘p sub'ektivlik mavjud bo‘lsa–da, mutaxassislar rang kishiga ta'sir 
ko‘rsatishining qator umumiy xususiyatlarini ifodalaydilar. Tadqiqotlardan ma'lum 
bo‘lishicha, xona va intererlarni jihozlash, ommaviy tadbirlar: munozara, miting, 
tantanali marosim va kechalar o‘tkaziladigan joylarni bezash uchun nurni 
filtrlaydigan rangli yoritkichlar va applikatsiyalardan foydalanish kerakli kayfiyatni 
vujudga keltirishda katta rol o‘ynashini ta'kidlaydilar. Buning dalili sifatida shuni 
aytish mumkinki, munozaralarda sariq, to‘q sariq, yashil, och jigarrang yoritkichlar 
yordamida qo‘shimcha ishonchlilik, oshkoralik vaziyati, kechalarda och tusli qizil, 
sariq, havo rang yoritkichlar orqali ko‘tarinkilik kayfiyati, tantanali mitinglarda sariq, 
ko‘k, to‘q sariq, yashil rangli yoritkichlar bilan jiddiylik, batartiblik vaziyati vujudga 
keltiriladi. 
Dam olish xonalaridagi rang va yorug‘lik talabalar va o‘qituvchilarning 
ishdan va o‘qishdan bo‘sh vaqtlarida yaxshiroq hordiq chiqarishlari uchun qulay 
sharoit yaratadigan bo‘lishi lozim.

---

116