Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika

Foydalanilgan adabiyotlar:

Asosiy adabiyotlar

1. Борозинец Н.М., Шеховцова Т.С. «Логопедические технологии»: Учебно-методическое пособие – Ставрополь, 2008. – 28-35 с.

2. Козырева О.А. «Логопедические технологии» Издательство:Феникс, 2018. 20с.

 

Qо‘shimcha adabiyotlar

1. M.Y.Ayupova “Logopediya” . Toshkent 2007 yil, 62-69 b.



3-mavzu. Nutqning tovush tomonini tekshirish texnologiyasi

Reja:

1. 
   Artikulyatsion nutq apparatini tekshirish.
   
2. 
   Nutqiy nafasni tekshirish.
   
3. 
   Ovoz funksiyasini tekshirish.
   
4. 
   Nutqning prosodik tomonini tekshirish.
   
5. 
   Fonematik idrokni tekshirish.
   

Tovushlar talaffuzini ikki bir biriga bog‘liq holatda tekshiriladi.

1. 
   Artikulyatsion holat.
   

Nutqda tovushlarni hosil qilish holati va nutq jarayonida tovushlarni talaffuz etish holati aniqlanadi.

2. 
   Fonologik holat.
   

Bola nutq tovushlarni farqlashni va turli xil fonematik jarayonda ularning holati aniqlanadi.
Tovushlar talaffuzini tekshirish

Nutq tovushlarni tekshirish bosqichma bosqich olib boriladi.

1. 
   Nutqda tovushlar taalaffuzini tekshirish.
   
2. 
   Nutqda tovushlar talaffuzini bо‘g‘inda tekshirish.
   
3. 
   Nutqda tovushlar talaffuzini sо‘zlarda tekshirish.
   
4. 
   Nutqda tovushlar talaffuzini jumlalarda tekshirish.
   

Quyida tovushlar guruhi tekshiriladi.

1. 
   Unli tovushlar (a,o,u,i,e);
   
2. 
   Sirg‘aluvchi, shovqinli, affrikat tovushlar (s,z,sh,j,ch);
   
3. 
   Sonor tovushlar (r,l,m,n);
   
4. 
   Til orqa tovushlar (k,g,x);
   
5. 
   Chuqur til orqa tovushlari (q,g‘,h);
   
6. 
   Jarangli va jarangsiz tovushlar (b,v,d,z,j,s,g,g‘,y) (p,f,t,s,sh,ch,k,x,h,q).
   

Logopedik adabiyotlarda tovushlar talaffuzini buzilishi uchta guruhga bо‘linib aniqlanadi:

1.Tovushni nutqda yо‘qligi.

2. Tovushni notо‘g‘ri talaffuzi.

3.Tovushni boshqa tovush bilan almashtirish.
Artikulyatsion nutq apparatini tekshirish

1. 
   Lablar: qalin, ingichka, yuqori labning о‘ta ingichkaligi, pastki labning о‘ta qalinligi.
   
2. 
   Tishlar: prikuslarni notо‘g‘ri joylashuvi, tishlar tuzilishidagi kamchiliklar.
   
3. 
   Qattiq tanglay: tor, о‘ta chuqur rivojlangan.
   
4. 
   Yumshoq tanglay: yumshoq tanglay kaltaligi, tilchaning ikkiga bо‘linganligi, kichik tilchaning yо‘qligi.
   

Nutqiy nafasni tekshirish

1. 
   Nutqsiz nafas turlari: kо‘krakdan nafas olish turi, diafragmal nafas turi, aralash nafas turi.
   
2. 
   Nutqiy nafas tavsifi: bitta jumlani talaffuz etishda 3-4 sо‘zlarni ishtirok etishi (5 yoshli bolalarda) 6 va 7 yoshli bolalarda 4 yoki 6 sо‘zlarni talaffuz etishi.
   
3. 
   Nutqiy nafas kо‘lami (normada, yetarli rivojlanmagan).
   
4. 
   Nutqiy nafas chastotasi (normada, tezlashgan, sekinlashgan).
   
5. 
   Nutqiy nafas davomiyligi (normada, qisqa).
   

Ovoz funksiyasini tekshirish

1. 
   Ovoz balandligi:(normada, past, juda baland).
   
2. 
   Ovoz tembri (buzilmagan, bо‘g‘ilgan, manqalangan holda kuzatilishi).
   
3. 
   Ovoz atakasi (yumshoq, qattiq, nafasli).
   
4. 
   Ovoz modulyatsiyasi (monoton ovozning borligi yoki monoton ovozning yо‘qligi).
   

Nutqning prosodik tomonini tekshirish

1. 
   Temp (normada, sekinlashgan, tezlashgan).
   
2. 
   Motorika (normada, amotorikaiya, dismotorikaiya)
   
3. 
   Pauzalar (tо‘g‘ri holatda bо‘lishi, kamchilikl kuzatilish – sо‘zlarning bо‘g‘inlarga bо‘linishi, bо‘g‘inlarni tovushlarga bо‘linishi)
   
4. 
   Asosiy inntonatsiyalarni qо‘llanilishi (sо‘roqli, undovli).
   

Fonematik idrokni tekshirish

Bolalarda fonematik idrokni tekshirishdan avvl uning fiziologik eshituv holati aniqlanadi. Kо‘p hollarda fiziologik eshituv normada bо‘lgan bolalarda fonemalarni kichik kо‘rinishlarini farqlay olmaydilar. Buning natijasida bolalarda fonematik idrok kamchiliklari kuzatiladi.

Fonematik idrokni tekshirish maqsadida bir necha vazifalardan foydalaniladi:

1. 
   Oddiy jumlalarni solishtirish, farqlash, tanish.
   
2. 
   Bir qator sо‘zlar ichidan kerakli sо‘zni eslab qolish.
   
3. 
   Bir qator tovushlar ichidan kerakli tovushni ajratish, sо‘ngra -bо‘g‘inlarda, sо‘zlarda.
   
4. 
   2 va 4 elementdan iborat bо‘g‘inlar qatorini eslab qolish (unli tovushlar о‘zgarishi bilan: RA-RE-RU, undosh tovushlar о‘zgarishi bilan: VA-SA-RA.
   
5. 
   Tovushlar qatorini eslab qolish.
   

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:

1. 
   Artikulyatsion nutq apparatiga nimalar kiradi?
   
2. 
   Artikulyatsion nutq apparatini tekshirish nimalardar iborat?
   
3. 
   Nutqiy nafasni tekshirish qanday olib bloiladi?
   
4. 
   Ovoz fnuksiyasini tekshirish nimalardan iborat?
   
5. 
   Nutqning prosodik tomonini tekshirishda qanyda logopedik ishlar olib boriladi?
   
6. 
   Fonematik idrokni tekshirishda logopedik ishlarning asosiy vazifalari nimalardan iborat?
   

Tayanch sо‘zlar va iboralar:

Fonema - yun. olingan bо‘lib, “tovush” degani

Fonematik idrok – eshitgan tovushlarni tо‘g‘ri anglash

•