Umumiy gidrologiya fanidan yakuniy nazorat savollari

O’rta Osiyo daryolari to’yinish manbalaraga ko’ra qanday tasniflanadi

Ўрта Осиё дарёларининг тўйиниш манбаларига кўра таснифлари. Дарёларнинг тўйиниш манбаларини ўрганиш ва аниқлаш улар сувидан самарали фойдаланишда муҳим аҳамиятга эга. Шу сабабли Ўрта Осиёда гидрология фанининг ривожланишига катта ҳисса қўшган олим В.Л.Шульц 1944 йилда ҳудуд дарёларининг тўйиниш манбаларига кўра таснифини ишлаб чиққан.
Унда қайд этилишича, Ўрта Осиё дарёларининг умумий тўйинишида қор сувлари бошқа манбалар-музлик, ёмғир сувлари ва ер ости сувларига нисбатан устун туради. Бироқ қор сувлари ва шунингдек бошқа хил манбаларнинг йиллик оқимдаги салмоғи турли дарёларда турлича бўлади. Бошқача қилиб айтганда, турли дарёларнинг тўйиниш шароитлари ҳам турличадир. Шу сабабли В.Л.Шульц, асосан ер ости сувларидан тўйинувчи кичик дарёларни ҳисобга олмаган ҳолда, Ўрта Осиё дарёларини қуйидаги тўрт турга бўлади:
1. Музлик-қор сувларидан тўйинадиган дарёлар;
2. Қор-музлик сувларидан тўйинадиган дарёлар;
3. Қор сувларидан тўйинадиган дарёлар;
4. Қор-ёмғир сувларидан тўйинадиган дарёлар.


Ушбу таснифда дарёларнинг қайси турга мансублигини белгиловчи мезонлар 10-жадвалда келтирилган.

4.Gidrologiya fani maqsadi va vazifalari haqida nimalarni bilasiz?
Gidrologiya Yer to’g’risidagi fanlar turkumiga kiradi. "Gidrologiya" yunoncha so’z bo’lib, "gidro" - suv va "logos" - bilim yoki fan dеgan manoni bеradi. Umumiy qilib aytganda gidrologiya suv haqidagi fandir.
Bizga "Umumiy yer bilimi" kursydan malumki, yer kurrasining suv qobig’i-gidrosfеra bir nеcha qismlardan tashkil topgan va undagi har bir suv obеkti faqat o’ziga xos xususiyatlargagina ega bo’ladi. Shu sababli gidrologiyaga kеngroq manoda quyidagicha tarif bеrish mumkin: gidrologiya-gidrosfеradagi suvlarni, yani okеanlar va dеngizlarni, daryolar va ko’llarni, doimay qorliklar va muzliklarni, botqoqliklarni, yer osti suvlarini, ularnish- joylashishini, xususiyatlarini hamda ularda sodir bo’ladigan hodisa va jarayonlarning atmosfеra, litosfеra va biosfеradagi boshqa hodisalar bilan o’zaro aloqasini o’rganuvcha fandir.
Gidrologiya fani o’rganiladigan suv obеktlarining turiga ko’ra ikki qismga-okеanologiya (okеanlar, dеngizlar gidrologiyasi) va quruqlik gidrologiyasita bo’linadi.
Okеanologiya okеanlar va dеngizlarning umumiy xususiyatlarini hamda ularda sodir bo’laditan hodisa va jarayonlarni atrof-muhit bilan aloqador holda o’rganadi.Quruqlik gidrologiyasi esa o’z navbatida daryolar gidrologiyasi (potamologiya), ko’llar va suv omborlari gidrologiyasi (ko’lshunosliklimnologiya), muzliklar gidpologiyasi (glyatsiologiya) va botqoqliklar gidrologiyasi (talmatologiya)ga bo’linadi. Ko’p hollarda gidrologiya dеganda quruqlik gidrologiyasi nazarda tutiladi.