Umumiy o‘rta ta’lim

Tayanch so‘zlar: ko‘mir, qo‘ng‘ir ko‘mir, toshko‘mir, neft, tabiiy gaz, shaxta, elektrostansiya, elektr toki, yelim.
Savollar

1. 
   Ko‘mir qanday holatda bo‘ladi? Neft va tabiiy gaz-chi?
   
2. 
   Toshko‘mirdan qanday maqsadlarda foydalaniladi?
   
3. 
   Neft nima sababdan qimmatbaho foydali qazilma hisoblanadi?
   
4. 
   Tabiiy gazdan qanday maqsadlarda foydalaniladi?
   
5. 
   Toshko‘mir, neft va tabiiy gazdan qanday mahsulotlar olinadi?
   

31

QORA VA RANGLI METALLAR

Qora metallar. Temirtosh

Temir, oltin, kumush, mis, alu- miniy, volfram kabilar metallardir. Metallardan eng ko‘p ishlatila- digani temirdir. U qora metall hisoblanadi. Biz turmushda foyda- lanadigan pichoq, qaychi, bolta, tesha, ombir, belkurak kabi buyumlar temirdan yasaladi (28- rasm). Turli mashina va mexa-

28-rasm. Temirdan yasalgan buyumlar.
nizmlarning ayrim qismlari ham temirdan tayyorlanadi.
Konlarda temir boshqa modda-

lar bilan aralashgan qotishma holda, ya’ni tosh shaklida bo‘ladi. Bunday tosh temirtosh deyiladi.
Qora metall rudalari 3 xil – magnitli temirtosh, qo‘ng‘ir temirtosh va qizil temirtoshdan iborat (29-rasm).

Magnitli temirtosh
Qo‘ng‘ir temirtosh
Qizil temirtosh

29-rasm. Qora metall rudalari.

32

Maxsus pechlarda temirtosh rudalaridan temir eritib olinib, turli buyumlar, mashina va mexanizm qismlari quyiladi (30-rasm).

30-rasm. Temirtosh rudalaridan mahsulot olish.