Унсурлари билан боғлиқлиги каби масалалар ўз ифодасини топган

1 Қаранг: Джавахарлал Неру. Взгляд на всемйрную историю.
М., 1977, 2-жилд, 62—67- бетлар.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

белгиларга қараб ф арқланади. Бундай ўзи га хос мил- 
лий (этник) хусусиятларни тадқиқ қилувчи ф ан соҳаси 
«этнография» деб номланади. Б у сўз асли юнонча сўз 
бўлиб, унинг маъноси «демос», яъни «ҳалқ» ва 
«гра- 
фия»— ёзиш, 
таъ р и ф л аш деб тар ж и м а қилинади. Д е- 
мак, бу фанни «халқни' таъриф лаш » ёки «халқшунос- 
лик» деб изоҳлаш мумкин.
Б аъ зи м ам л акатл ард а шу маънода «этнология» ата- 
маси билан бир қатор д а «маданий антропология» ва 
«халқш унослик» ном лари ҳам учрайди. Айрим чет эл 
олимлари этнографияни таърифловчи фан, этнологияни 
эса назарий фан, деб изоҳлаш га 
уринадилар. Ж аҳон
ф анида салмоқли 
ўрин 
олган 
рус этнограф ияси ҳам 
яқинда этнология номига алмаш тирилди. Ш унинг учун 
ҳозиргача этнограф ия фанининг якдиллик билан қабул 
қилинган таърифи йўқ. Ш ундай бўлса-да, диубҳасиз, 
халқларнинг ўзига хос хусусиятлари, 
ўзаро 
тафовути 
ёки 
у м у М и й л и г и
ва ўхшашлигини жиддий тад қи қ қи- 
лиш да этнография фанининг аҳамияти ниҳоятда катта- 
дир.
Ҳар бир хал қ ёки эл ат д аставвал тарихий- маданий 
бирлиги билан аж ралиб, ўзига хос хусусиятларини сақ- 
лаб келган. М аълумки, айрим этнослар у ёки бу эҳтиёж- 
ларини қондиришдаги фаолияти ва услуби билан кўзга 
таш ланади. М асалан, узоқ тарихий д авр давом и да ерга 
тўш аб ёки курсида ўтириши, таомни қўлда ёки қош иқ 
(вилка) билан истеъмол қилиши, ҳар хил ичимликлар 
ва озиқ-овқат ту рлари билан, кийим-кечаги в а уй-рўзғор 
буюмлари, ўзаро мулоқотдаги хусусиятлари (салом ла- 
шиш усуллари ва меҳмон кутиш ), б ол а тарби яси , урф- 
одат ва м аросим лари каби ж уда кўп. миллий-маданий 
хусусиятлари 
билан н аф ақат айрим этнослар, ҳатто 
баъзи этник гуруҳлар ҳам аж ралиб ту р ад и л ар.
. Ҳ ар бир этнос ўз на©батида айрим қ а б и л а ва уруғ- 
лар, қавм-қариндош ва ж ам оа, ижтимоий гуруҳлар ва 
таб ақалард ан таш кил топган. О лим лар м азкур тарихий 
бирликларни яратиш да ва уларни ўзаро қўш иб, жипс- 
лаш тириш да асосий 
ом иллардан 
энг муҳими миллий 
тил деб ҳисоблайдилар. Чунки муайян этн и к бирлик- 
ларнинг бир-бирлари билан эркин м ун осаб атд а бўлиши, 
муомала қилиши, ҳис-туйғуларини изҳор этиш и ва тушу- 
ниши, иқтисодйй ва маданий ал о қ ал ар ўрнатиш да тил 
бош омил ҳисобланади. Чунки 
тил туф ай ли
н аф ақат 
тарихий бирлик, балки умумий ижтимоий-иқтисодий,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

айниқса, маданий ва м аънавий 
бирлик 
ўрнатилади. 
Кўпчйлйк х а л қ ва э л ат л ар га ном ҳам уларнинг тилига 
қар аб берилган.
М аълумки, хал қл ар муайян ҳудудда ш акллан ади ва 
рйвож ланади. А лбатта, улар бир ҳудуддан иккинчисига 
кўчиши, уларнинг ж ойлаш ган .ери кенгайиши ё кам айи- 
ши, айрим гуруҳлар 
ёки ш ахслар аж р ал и б
кетиши 
мумкин. Аммо умумий тарихий бирликка ва тилга эга 
бўлган элатлар доимо ўзаро яқин ҳудудда ж ойлаш иб 
яш аганлар. Тўрли сабаб л ар га кўра узоқ тарихий давр д а 
ш аклланиб келган этнослар 
она ерини таш л аб ж уда 
узоқ ю ртларга кўчибгина қолмай, айрим қисмлари ёки 
гуруҳлари 
бутун Ер 
юзига тарқали б бош қа х ал қ ва 
эл атл ар ораеида мусофирликда 
яш аш га 
ҳам м аж бур 
бўлганлар. Кўп асрлйк тарихий тараққиёт давом ида ай- 
рим халқлар ҳатто бир 
ж ойдан 
иккинчисига 
кўчиб, 
турар жойларини бир неча м арта ўзгартириб ҳам тур- 
ганлар. М асалан, венгрлар кейинги минг йил ичида уч- 
тўрт марта Ҳудудини ўзгартирганлар. Турклар ўз дав- 
латини таш кил қилгандан кейин (VI аср) бир н еза аср 
д а ю м и д а катта-катта 
гуруҳларга 
аж ралиб, 
кўплаб 
ю ртларга тар қаб кетганлар. А раблар эса аввал и га кич- 
кина Араб ярим оролининг бир бурчагида яш аб, қисқа 
м уддат ичида кенг ҳудудга тарқалди в а ислом м аданий 
дунёсининг ш аклланиш ида катта хизм ат қилди. Ш унинг 
учун ҳам ж аҳонда бир тилдаги, а/ммо ҳар хил номдаги 
хал қл ар кўп учрайди. М асалан, инглиз, араб, турк, эро- 
ний тиллард а гапирадиган турли халқ ва р л атл ар бутун 
ж аҳонга тарқалган.
Б аъ зи тадқиқотчилар маиший турмунга ва м адания- 
тига 
қараб 
муайян 
эл а т ва х а л қ л а рни 
аж р а тад и лар. 
Ваҳоланки, бир хил турмуш тарзи га эга бўлган бир не- 
ча этнослар ҳам бўлиши мумкин. Бундай эл атл ар У рта 
Осйёда ёки Волга бўйида, Сибирда ёки Ш имолий Аме- 
р и кад а учрайди. Аксинча, тиллари ҳар хил, хўж алик- 
м аданий турмуши ўхш аш х ал қ ва эл атлар ҳам бир ҳу- 
дуд да ж ойлаш ган бўлиши мумкин. Овчилик, буғучилик 
билан шуғуллаиувчи, суғорма деҳқончилик билаи ти- 
рикчилик қилувчи турли тил ва ирқдаги эл атл арн и биз 
А ф рикада, Осиё ҳам да Америкада учратамиз.
Ф анда баъзан табиий-географик шароит]га ёки қитъа- 
л арга қараб ҳам халқларни аж ратганлар. М асалан, ҳо- 
зиргача тилимизда оврўпалик, осиёлик, ҳабаш истонлик, 
сибирлик ёки туркманистонлик дёган и боралар м авж уд.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Айрим пайтларда географ ик давлат-м аъм урий чегара- 
л а р билан 
этник ч егар ал ар тўғри 
келмайди. Б а ъ зи
қи тъал ар д а, айниқса, А ф рика, Ж анубии 
А м ерика ва 
Осиёда маҳаллий аҳоли орасида бошқа х а л қ (этнос) 
нинг қисми 
(субэтнос, 
этнографик гуруҳ). 
бир неча 
эл атл ар бирикмаси (метаэтник бирлик) ёки бош қа хил, 
м асалан, сиёсий, ирқий, 
диний ва 
ҳоказо бирликлар 
м авж уд бўлиб, 
уларни аниқ таърифлаш анча қийин. 
М азкур мураккаб этник ва миллий муам молар жиддий 
м уносабатлар ва ҳатто тўқнаш увларга сабаб бўлиши 
мумкин; Бундай ҳолатни тўғри тушуниш учун миллат, 
халқ^ ва элатларнинг этник хусусиятларини, уларнинг 
келиб чиқиши (этногенези) ва этник тарихини бйлиш 
зарур.
V
Ж аҳонда ҳеч бир миллий бирлик ёки этник ж араён
соф бир хилда намоён бўлмайди, чунки ҳозиргача битта 
ҳам аралаш м аган соф м иллат ёки халқ йўқ ва бўлма- 
ган. Б а ъ за н миллий ва этник бирликлар ди]йжйва ирқий
тусда ҳам намоён бўлади.*" 
__ __
^Ж аҳ о н д аги эл ат ва халқларнинг пайдо бўлиши ва 
ш ак^ланиш и ж уда ҳам узоқ тарихий д аврн и қам раб 
олади. Кўпчилик этнослар қулдорлик давридан бош лаб 
илк феодализм тузум игача м ураккаб этник ж ар аён л ар
натиж асида ю зага келган. Уларнинг этногенези ижти- 
моий-иқтисодий тарих ,б и л ан боғлиқ ҳолда тад қи қ қи- 
линади.*'" 
•
Этнография кўп қиррали ижтимоий фан бўлиб, унинг 
тадқиқот объекти халқ ва элатдир. Б у ф ан уларнинг 
хусусиятлари, ўзаро ўхш аш лиги ва таф овутлари, келиб 
чиқиши ва жойланиши, 
маданий-маиший 
ал оқалари , 
ижтимоий ва оилавий турмуши каби муаммоларини ўр- 
ганади. Ҳар бир этнос айрим ш ахслар, ёш в а қари, но- 
раста ва ўспирин, жувон ва йигит, эркак в а аёллард ан
таш кил топади. Ҳеч бир инсон бир-бирига 
табиати ва 
характери, хулқ-атвори ва ҳис-туйғулари билан- тўлиқ 
ўхш аш ликка эга бўлмаганидек, этнослар ҳ а м бир-бири- 
га тў л а ўхшамайди. Аммо табиий-географ ик муҳит ва 
ижтимоий-иқтисодий ш ароит таъсири 
остида тарихий 
умумийликка эга бўлган хўж алик-маданий в а тарихий- 
этнографик типлар ю зага келган. Шунинг учун этногра- 
фия фанининг д олзарб умумий муаммоларини: ҳозирги 
этносларнинг келиб чиқиши, 
этник тарихи ва ш акл- 
ланиш и, жойланиши в а этник тузилиши, ан ъанавий 
маш ғулотлари, м аданий-тарихий м уносабатлари, моддий
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ва маънавий м аданияти, ижтимоий ва оилавий-ьйиш ий 
турмуши хусуеиятларини тарихий ж ар аён билан боғлиқ 
ҳолда ўрганиш зарур; Этнографиянинг д и ққат м арка- 
зида ҳозирги даврдаги 
м ураккаб этник 
ясараёнлар, 
халқ ва элатларнинг маиший в а маданий ҳаётйда пай- 
до бўлаётган б арча янгилик (инновадия) лар, турмуш
тарзидаги айрйм ўзгариш лар, умумий ва хусусий бел- 
гиларининг анъанавий турмуш унсурлари билан боғ- 
лиқлиги каби муҳим м уам молар ҳам кўндаланг бўлиб 
турибди.
Яна шуни ҳам алоҳиДа қай д қилиш лозимки, кейин- 
ш йилларда этнос дейилганда 
ф ақатгина 
ижтимоий- 
тарихий муҳит билангина чекланилмаяпти. Лйрим олим- 
ларнинг твБврак-атрофдаги табиий-географик ш ароит 
билан боғлиқ экологик назарияни (этнограф JI. Н. Гу- 
милев) кўтариб чиққанлиги ижобий ҳолатдир. О қибатда 
табиий ш ароитга мослаш ган ҳолда анъанавий табиий 
имкониятлардан оқилона фойдаланиш янги бир соҳа — 
этноэкологиянинг пайдо бўлишига олиб келди.
Этнография мустақил фан сохаси сифатида геогра- 
фия фани зам)инида ўтган асо у р тал ар и да^Ъзага~1келган 
эди. У ўзига хос тадқйқий услуб асосида умуминсоният 
ва айрим халқларнинг тарихи ва турмуш тарзидаги му- 
ҳим муаммоларни ҳал қиладиган дунёқараш ли 
ижти- 
моий фан. 
Этнограф ия 
ж аҳондаги барча халқларни, 
катта-кичиклиги, 
ирқи, 
ижтимоий 
тузуми, 
қолоқ 
ёки ривож ланган бўлишидан қатъи назар, тенг ва баб- 
баравар ўрганадиган илм соҳасидир.
Тарихий этнограф ия йўқолиб кетган х ал қ ва элат- 
л ар, узоқ ўтмиш даги этник ж араён лар, маиший турмуш 
в а маънавий м аданият қолдиқлари ҳам да хусусиятла- 
рини тадқиқ қилади. М асалан, ўрта осиёлик этнослар- 
нинг қадимги аж додлари — саклар, м ассагетлар, сўғд- 
ликлар, бақтрияликлар, хоразмликлар, м арғиёналиклар 
этнографик 
жиҳатДан энг кам 
ўрганилгаи. 
Ёзувсиз 
халқларнинг қадимий тарихини тиклаш да этиограф ик 
тадқиқотлар алоҳиДа ўрин эгаллайди.
Этнография фани, бошқа ф анлар сингари, ўзига хос 
махсус тадқиқий услуб ва атам ал ар га эга. Унйнг услу- 
би муайян дунёқараш ва 
н азариялар 
(методология) 
билан боғлиқ бўлиб, ўз тадқиқотларини айрим фан со- 
ҳ ал ар и бйлан алоқадор ҳолда ам алга оширади. Айниқ- 
са у антропология, археология, 
лингвистика, сс»циоло-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

-гия, санъатш унослик каби фанлар ю туқларидан кенг 
ф ойдаланади.
М аълумки, «халқ» тушунчаеи бир неча м аънога эга. 
Б а ъ за н оддий тилда бйр тўп кишиларни ёки 
авомнй 
х ал қ десак, баъзан бир 
неча элат в а
м и ллатлардан
таш кил топган д а в л а т ёки м ам л акат аҳолисини ҳам 
х ал қ деб атаймиз. У збек классик адаби ёти да 
«халқ» 
сўзи икки маънода: яратиш , борлиқ ёки одам лар деб 
таъриф ланади. Ш унинг учун кейинги й и ллард а этногра- 
ф ияда муайян тарихий бирликни 
ан глатади ган
хал қ 
маъносида «этнос» атам аси иш латилмоқда. 
Этнослар 
•муайян тарихий даврнинг маҳсулоти сифатида айрим 
ш ахс ёки кишиларнинг истаги билан эмас, балки объек- 
тив тарихий зарурият натижасида намоён бўлади ва ри- 
вож ланади. Ш унинг учун ҳам этносларнивг жойлани- 
шини, уларнинг шу жойнинг туб аҳолиси (автохтон 
ёки абориген) 
эканлигини 
ёки бош қа 
ердан кўчиши 
(миграция) натиж асида келганлигини 
ан вқлаш д а эт- 
нографлар палеоантропологик м аълум отлардан фойда- 
ланадилар. Уларнинг қайси ирққа оид эканлигини аниқ- 
л аш да антропология фанн ёрдам беради. Э тнограф ия 
«соф» ирқларни эмас, балки тарих тақозаси билан ўз- 
аро яқинлаш ган ирқий бирликларни, яъни антропологик 
типларни ўрганади.
Этник ж араённи тадқиқ қилишда' 
турли 
тарихий 
м анбалар, 
архив ҳу ж ж атлари , оғзаки иж од намуна- 
ларидан кенг ф ойдаланилади. Этносларнинг келиб чи- 
қиши ва этник қиёфасини аниқлаш Да Тйлшунослик 
(лингвистик) м аълум отлари ҳам ёрдам беради. Улар- 
нинг моддий м аданият тарихи ва хусусиятларини архео- 
логия фани билан ҳам корликда аниқлаш мумкин. Аҳо- 
лининг жойланиши, ўсиши, теварак-атроф нинг таъсири, 
мйграцияси каби м асалаларн и ўрганиш да этник геогра- 
ф ия ва демография ф анлари ю туқларидан фойдалани- 
лади. Этносларнинг маънавий м аданияти санъатш унос- 
лик, мусиқашунослик, диншунослик, ф ольклор ва ада- 
биёт билан ҳам корликда ўрганилади.
М азкур 
ф анларнинг 
ўзаро 
боғлиқлиги 
туфайли 
кейинги йилларда қўШ албқ илмий соҳалар ҳ ам ю зага 
келди. М асалан, этногенез ва этнйк тар и х муа.ммолари- 
ни тад қи қ қилишда этник антропология, палеоэтногра- 
фия, этнолингвистика каби янги соҳалар сам ар ал и иш 
олиб бормоқда. Ҳозирги даврдаги этник ж араён ларн и
теран ва кенг миқёсда тадқи қ қилиш да кейинги йиллар-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

д а ўтказилаётган социологик л ад қ и қ о тл ар н атиж асида 
янги 
соҳалар — этносоциология, 
этнопсихолош янинг 
ю зага келиши муҳим аҳам иятга эга. Айрим эл атл ар та- 
биий-географик ш ароитга қар аб ёввойи ўсимликларш* 
экиб ўстириш ёки ёввойи ҳайвонларни хонакилаш ти- 
риш, урчитиш каби ўзйға хос турмуш хусусиятларига 
эга. Бундай хўж алик хусусиятларини аниқлаш да махсус 
ф анлар билан ҳам корликда этноботаника ва этнозооло- 
. гия каби соҳалар ҳам пайдо бўлган.
Х алқларни ўрганиш да 
этнограф ия фани 
ниҳоятда 
кенг ва хилма-хил м анбалардан ва услублардан фойда- 
ланади. Этноеларнинг кўп қиррали, ранг-баранг ҳаётит 
ни ўрганиш да уларнинг ҳар кунги турмуш тарзини бе- 
восита кузатиш асосида ж ойларнинг ўзи да тўпланган 
м атери ал л ар бош м анба ҳисобланади. Бир ж ой д а узоқ 
д авр яшаб, кузатиш йўли билан ўтказилган тадқиқот- 
л ар
энг сам арали эканлигини 
машҳур атн ограф лар 
(Л . М орган, Н. Н. М иклухо-М аклай, В. Г. Б о го раз) 
алоҳида қайд қилганлар. Бундай тадқиқотлар стацио- 
нар услуб 
деб 
ном ланган 
бўлиб, 
бизнинг 
ҳозирги 
ш ароитимизда м азк у р 'у сл у б Д ан
кам ф ойдаланилади. 
Қ иеқа муддатда ўтказиладиган услуб 
ва айрим м а в -5 
сумларда тадқиқ қилиш 
д а л а
ишлари 
(экспедиция) 
ҳозир кенг тарқалган.
Д а л а иш ларида асосан ахборотчидан суҳбат йўли 
билан ёзма ёки магнитофон орқали м аълум отлар тўп- 
лаш , муайян маиший-маданий турмуш ҳодиеалари, ои- 
ла-никоҳ м уносабатлари ва маросимлари, х ал қ сайил- 
лари ва ўйинларини кузатиш , уларда бевосита йш тирок 
қилиш ва уларни жиддий ўрганиш (ёзшп, чизиш, расм - 
га олиш) каби услублар қўлланилади. М аънавий м ад а- 
ниятни тадқиқ қилиш да 
(айниқса айрим урф -одат в а
маросимлар, х ал қ ўйинлари, 
ибодат ва миллий рақс- 
ларни) замонавий техника (фото, видео ва киноаппара- 
туралар) воситаларидан 
кенг 
ф ойдаланилади. Д а л а
иш лари пайтида этнограф лар элатларнинг моддий м а- 
даниятини жиддий ўрганибгина' қолмай, уларнинг э н г
ноёб намуналарини музей экспонатлари сиф атида йиғиб 
оладилар. Этносоциологик тадқиқотлар эса асосан м ах- 
сус анкеталар тарқатиш йўли билан ўткази лади ва улар> 
кейинчалик ҳисоблаш м аш иналарида иш лаб чиқилади.
Этнографияда «маданият» дейилганда асосан инсо» 
Қўли ва а1қл-идроки билан яратилган барча моддий ва 
маънавий бойликлар 
тушунилади. Асли рус ти ли д аги
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«культура» 
лотинча 
сўз бўлиб 
«ишлаб 
чиқариш», 
«ясаш », «яратиш» деган м аъноларни англатади. Узбек 
тилининг изоҳли луғатида м аданият сўзининг этимоло- 
ги к моҳияти ечилмасдан умумий тарзда «ж амиятнинг 
иш лаб чиқари ш и ,! ижтимоий 
ҳаётида 
қўлга киритган 
ю туқлари маж муи» деб таъриф ланган. Этнографик жи- 
ҳатд ан моддий маданиятга хўж али к ва транспорт воси- 
тал ар и , турар жой ва ҳовлилар, уй-рўзғор бую млари ва 
ж иҳозлари, кийим-кечак ва безаклар, таом в а идиш-то- 
воқлар, бадиий буюмлар ва ҳоказолар киради. М аъна- 
вий м аданият дейилганда 
этносларнинг 
миллий ҳис- 
туйғулари ва табиати, урф -одат ва маросимлари, хал қ 
ўйинлари ва сайиллари, рақс ва куйлари, оғзаки ижоди, 
диний тасаввурлари ва ҳоказолар тушунилади.
Этнографияда 
умумий. тушунча 
ва 
атам ал ар д ан
таш қар и махсус атам ал ар ҳам мавжуд. М асалан, иж- 
тимоий тузум ва муносабатларни аниқлаш в а таъриф- 
л а ш мақсадида «уруғ», «қабила», «элат» каби сўзлар 
билан бир қаторда уруғ ж ам оаси, қиш лоқ ёки қўшничи- 
л и к ж ам оаси, қабила иттифоқи ва кенгаши каби атам а- 
л а р муҳим аҳамиятга эга. Оила-никоҳ м уносабатлари 
ва уруғ-қабилачилик тартиб-қоидаларини ўрганиш да 
м ахсус а т а м а —«экзогамия» 
(юнонча 
«экзо»— таш қи, 
«гамос»— никоҳ) сўзи 
катта роль ўйнайди. 
Қ аб и л а 
ичида қуда-андачиликни ман этйшни бйлдирадиган «эн- 
догам ия» («эндон»— ички, «гамос»— ниқоҳ) эс а ўз уру- 
ғи ёки қабиласи ичидаги никоҳ тартибларини 
ифода- 
лайди. Қадимий никоҳ ш акллари дан «полигамия» (кўп 
никоҳлик), «левират» (лотинча «левир»— а к а -у к а л а р - 
нинг бева янгалари га уйланиш и) ёки «сорорат» (хотини- 
нинг синглиси ёки опасига уйланиш ) одатлари ҳозирча 
айрим х алқларда сақланиб келган тарти бларн и ифо- 
д алайди.
Этнографларнинг хўж али к ф аолияти ва, маш ғулоти, 
айниқса чорвачилик, деҳқончилик, ҳунармандчилик, ба- 
лиқчилик ва овчиликка оид атам ал ар и ж уда кўп. М аса- 
л ан , деҳқончилик ерга ишлов бериш усулига қ а р а б бир 
неча 
хилга бўлинади (ўрмон ёки бутазорларни чопиб, 
ўт ёқиб куйдиргандан кейин кулига уруғ сепиш, мотига 
(кетмонча) билан ишлов бериш, баҳори экин ва еўғор- 
ма деҳқончилиқ к а б и л ар ). Чорвачилик ҳам 
ҳар 
хил 
тарм оқларга бўлинган (йилқичилик, туячилик, буғучи- 
л и к ва ҳ о к азо ). Ҳунармандчиликнинг тарм о қл ари ж уд а 
кўп .бўлиб, турли этносларга ҳос махсус а та м ал а р қўл-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ланилади. Ҳ озиргача ўз номларига 
э г а 'т у р а р ж ой лар 
ва манзилгоҳлар, ч ай л ал ар ва ертўлалар, чодир ва қора 
уй (ўтов) лар , гувола, хом ғишт, пахса, ёғоч ёки тош- 
дан қурилган, текис ёки гумбазсимон томли оддий уй- 
лардан тортиб то замонавий кўп қаватли ш аҳар имо- 
ратлари, қўш ку биёбонларгача ўчратиш мумкин. Узига 
хос атам алар уй-рўзғор буюмлари ж и ҳозларида, мил- 
"лий хусуеиятни ифодаловчи кийим-кечак ва безаклар- 
да, хилма-хил табиий муҳит ва турмуш тарзи билан 
боғлиқ таом лар ва ичимликларда ҳам намоён бўлади. 
М аънавий-маданий туш унчаларга оид диний эътиқод, 
урф-одат ва маросимларнинг номлари ҳам кўпинча э т - . 
ник хусусиятларни белгилаш га ёрдам беради.
Давримизнинг кўп қиррали 
м ураккаб этник ж ар а- 
ёнини, м иллатлар ва эл атл ар орасидаги муносабатлар- 
ни, никоҳ-оила ва маиший турмуш муаммоларини, бо- 
лалар
тарбияси, 
одоб-ахлоқ 
м асалаларини 
тад қи қ 
қилиш этнограф ларнинг д и ққат м арказида турибди. 
Ҳозирча энг кам ўрганилган, 
аммо 
муҳим аҳам иятга 
эга бўлган хал қ ижобий таж ри балари (халқ табобати, 
этнопедагогика м асалалари , анъанавий ҳунармандчилик 
ва хўж алик услублари, тиж орат ва савдо-сотиқ каби- 
л ар ) биринчи д а р аж а л и муаммолардан. А срлар ош а 
синовдан ўтган умуминсоний қадриятларни ўзи да му- 
ж ассам лаш тириб миллий тусга кирган ҳамкорлик, би- 
родарлик, м аҳаллачилик, ҳаш ар каби анъанавий х а л қ
одатларини яна ҳам ривож лантириш этнограф ия фани 
олдида турган муҳим вазиф алардан ҳисобланади.
Тарйхий-этнографик тадқиқотлар 
айрим хал қл ар , 
элатларнинг, шу ж ум ладан ў з б е к :