V bob. Yo‘NALISHLARDA Yo‘lovchilar tashishni tashkil etish тayanch so‘zlar va iboralar

B_{oy =} [ K_k – (K_d+K_b) Т_{ish v} ] – K_db,, (5.2.1)
bu yerda: K_k – bir oydagi kalendar kunlar soni, kun; K_d – bir oy ichidagi dam olish kunlari soni, kun; K_b – bir oy ichidagi dam olish kunlariga to‘g’ri kelmagan bayram kunlari soni, kun; Т_{ish v} – bir kunlik ish vaqti, soat; K_db- dam olish va bayram oldi kunlaridan oldin ish vaqti qisqartirilgan kunlar soni, kun.
Haydovchining oylik ish soatlari ular tomonidan ishga tayyorlov va ishni tugallash hamda tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish vaqtlari ham qo‘shib hisoblanadi. Yo‘lovchi tashuvchi transportni boshqa turdagi transportlar ishidan ajralib turuvchi o‘ziga xos xususiyatlari shuni ko‘rsatadiki, yo‘lovchi transportida haydovchilaring ishini brigada usulida tashkil etish yaxshi natijalar beradi.
Haydovchilar va chiptachilar mehnatini tashkil etish usullari
Bugungi kunda yo‘lovchilarni avtobuslarda tashishda haydovchilar va chiptachilar mehnati va dam olishini tashkil etishda quyidagi usullardan fodalanilayapti:
- uchtalangan (uchlangan) usulda mehnatni tashkil etish;
- ikki yarimtalangan usulda mehnatni tashkil etish;
- ikkitalangan usulda mehnatni tashkil etish;
- bir yarimtalangan usulda mehnatni tashkil etish;
- bittalangan usulda mehnatni tashkil etish;
- juftlangan usulda mehnatni tashkil etish.
Har bir yo‘nalish uchun haydovchilar va chiptachilar mehnatini tashkil etish usulini tanlashda quyidagilarga alohida e’tibor berilishi kerak: yo‘lovchilar oqimini kunning soatlari va yo‘nalish bo‘laklari bo‘yicha taqsimlanishi, “tig’iz soat”larni boshlanishi va tugashi, yo‘nalishda ishlash uchun zarur bo‘lgan avtobuslar soni, ularning sig’imi va h.k.
Uchtalangan usulda haydovchilar (chiptachilar) mehnatini tashkil etish
Bu usulda har bitta avtobusga uchta haydovchi (chiptachi) biriktiriladi. Har kuni avtobusda ikki haydovchi va ikki chiptachi ishlaydi. Har ikki ish kunidan keyin har bir haydovchi va chiptachi uchun dam olish rejalashtiriladi (5.2.1-jadval).
5.2.1- jadval
Uchtalangan usulda mehnatni tashkil etilganda haydovchi(chiptachi)larning ish jadvali

Avtobus

Haydovchilar (chiptachilar)

Oy kunlari

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

I

Birinchi

I

I

D

II

II

D

I

I

D

II

II

D

I

I

D

Ikkinchi

II

D

I

I

D

II

II

D

I

I

D

II

II

D

I

Uchinchi

D

II

II

D

I

I

D

II

II

D

I

I

D

II

II

Eslatma: I, II – smenalar; D – dam olish.

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, mehnatni bunday tashkil etish usulida har bir haydovchi bir oyda 20 kun ishlaydi va 10 kun dam oladi.

Agar bir kunlik ish vaqti 7 soat deb qabul qilinsa, bitta haydovchining bir oylik ish vaqti 160-185 soatni tashkil etishi mumkin. Avtobusni ishga chiqishga tayyorlash va ishdan keyingi tugallash vaqtlari (0,38 soat) hisobga olinsa, avtobusning kunlik ishdagi vaqti quyidagicha aniqlanadi (B_oy = 170 soat deb qabul qilinganda):

Agar haydovchilarga tushlik qilish uchun ajratilsa 0,5 soat vaqt bo‘lsa, avtobus ishda 17,1 soat, agar 1 soat ajiratilsa, 17,6 soat bo‘lgan. Sutka 24 soatdan iborat ekanligi hisobga olinsa, avtobuslar ishga juda erta chiqib ishdan juda kech qaytar ekan. Bunday hollarda haydovchilar mehnatini tashkil etishning uchtalangan usulini qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi.