Va rivojlanish qonuniyatlari

barcha tayyor mahsulot va ko‘rsatilgan xizmatlarning bozor narxidagi 
qiymatidir.
Yalpi ichki mahsulot umumlashtiruvchi iqtisodiy ko‘rsatkich bo‘lib, u faqat 
mazkur mamlakat ishlab chiqarish omillaridan foydalangan holda mamlakat ichida 
yaratilgan tovar va xizmatlar jami qiymatining bozor narxlaridagi ifodasini namoyon 

---

310 
etadi. U barcha ishlab chiqaruvchilar tomonidan qo‘shilgan qiymatlar yig‘indisi 
sifatida namoyon bo‘ladi. 
Yalpi ichki mahsulot xuddi Yalpi milliy mahsulot kabi hisoblanadi, biroq 
YAIM ko‘rsatkichiga mazkur mamlakatning chet ellardagi ishlab chiqarish 
omillaridan foydalanib olib borilgan ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish hajmlari 
kiritilmaydi, lekin shu mamlakat ichidagi xorijiy mamlakat korxonalari mahsuloti 
kiritiladi. SHuning uchun YAMM bilan YAIM miqdor jihatdan qisman farq qiladi. 
YAMM va YAIMning o‘zaro farqini quyidagi chizma orqali yaqqolroq 
ifodalash mumkin (14.2-chizma). 
14.2-chizma
YAMM va YAIM o‘rtasidagi tarkibiy nisbatlar 
Mamlakat ichidagi ishlab chiqarish 
CHet ellardagi 
milliy
korxonalar
mahsuloti 
Xorijiy
korxonalar
mahsuloti 
Milliy
korxonalar
mahsuloti 
4 trln.so‘m 
24 trln.so‘m 
6 trln.so‘m 
Demak, chizmadan ko‘rinadiki, mamlakat YAMM 30 trln. so‘mni (M
2
va M
3
shartli raqamlar yig‘indisi), YAIM esa 28 trln. so‘mni (M
2
va M
1
shartli raqamlar 
yig‘indisi) tashkil etadi. 
YAMM va YAIM o‘rtasidagi farq u qadar ahamiyatli emas. Bu farq rivojlangan 
mamlakatlarda YAIMning ±1%ni tashkil etadi. BMT statistika xizmati asosiy 
ko‘rsatkich sifatida YAIMdan foydalanishni tavsiya etadi. YAqin vaqtlarga qadar 
AQSH va YAponiyada YAMM ko‘rsatkichi qo‘llanilar edi, endilikda bu 
mamlakatlar ham YAIM ko‘rsatkichini qo‘llay boshladilar. 
Hozirgi paytda O‘zbekistonda Yalpi ichki mahsulot ko‘rsatkichi hisobga 
olinmoqda. SHuning uchun biz bundan keyingi o‘rinlarda Yalpi ichki mahsulot 
to‘g‘risida so‘z yuritamiz. 
Jumladan, 2008 yilda mamlakatimizdagi Yalpi ichki mahsulotning nominal 
hajmi 36839,4 mlrd. so‘mga etib, uning o‘sish sur'atlari 9 foizni tashkil etdi
1
.
Olib borilgan tarkibiy o‘zgarishlar natijasida sanoatning Yalpi ichki 
mahsulotdagi ulushi 2000 yildagi 14,2 foiz o‘rniga 2008 yilda 22,3 foizni, 
xizmatlar ko‘rsatish sohasining ulushi 37,2 foiz o‘rniga 43,3 foizni tashkil etdi. 
Qishloq xo‘jaligida esa aksincha – bu ko‘rsatkich pasayib, 30,1 foizdan 19,4 foizga 
tushdi (14.1-jadval). 
14.1-jadval
1
Қаралсин: Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф 
этишнинг йўллари ва чоралари. – Т.: Ўзбекистон, 2009, 15-б. 
М
1 
М
3 
М
2 
ЯИМ 
ЯММ 

---

311