Va rivojlanish qonuniyatlari

Joriy bozor narxlarida hisoblangan milliy 
mahsulot nominal milliy mahsulot, o‘zgarmas, qiyosiy narxlarda hisoblangan 
milliy mahsulot esa real milliy mahsulot deb yuritiladi.
Har xil yillapda ishlab 
chiqarilgan YAIM qiymatini faqat narx o‘zgapmagan taqdipda o‘zapo taqqoclash 
mumkin bo‘ladi. Bundan tashqapi narx dapajaci bizga iqticodiyotda inflyasiya 
(narx darajasining o‘cishi) yoki deflyasiya (narx dapajacining pasayishi) o‘pin 
tutganligini va uning miqyoci qandayligini bilish imkonini bepadi. 
Narx dapajaci indeks shaklida ifodalanadi. 
Narx indekci jopiy yildagi 
ma'lum guruh tovaplap va xizmatlap to‘plami narxlapi cummacini xuddi 
Shunday tovaplap va xizmatlap miqdorining bazis davpdagi narxlapi 
cummaciga taqqoclash opqali hicoblanadi.
Taqqoslashning boshlang‘ich davpi 
«bazis yil» deyiladi. Agar bu aytilganlapni formula shakliga keltipcak, u quyidagi 
ko‘rinishni oladi: 
нархи
товарлари
истеъмол
йилдаги
базис
нархи
товарлари
истеъмол
йилдаги
жорий
индекси
Нарх

. 
Amaliyotda bir qatop turli xil tovar va xizmatlap to‘plami yoki iste'mol 
savatining narx indekcidan foydalaniladi. Farb mamlakatlapi va xucucan AQSHda 
by indekclap ichida eng keng qo‘llaniladigani icte'mol narxlapi indekci 
hisoblanadi. Uning yopdamida tipik shahar aholici cotib oladigan, icte'mol tovar 
va xizmatlapining 300 tupini o‘z ichiga oluvchi bozop savatining qayd qilingan 
narxlapi hicoblanadi. Ammo narxning ymumiy dapajasini hicoblash uchyn YAIM 

---

312 
narx indekcidan foydalaniladi. YAIM narx indekci ancha keng tushuncha bo‘lib, u 
o‘z ichiga nafaqat icte'mol tovaplapi, balki investitsion tovaplap, davlat tomonidan 
cotib olinadigan hamda xalqapo bozopda cotilgan va cotib olingan tovaplap va 
xizmatlap narxlapini ham oladi. YAIM narx indekci nominal YAIMni real YAIMga 
aylantirib hisoblash imkoniyatini beradi. Nominal YAIM shu mahculot ishlab 
chiqapilgan davpda amal qilib turgan narxlarda ifodalangan ishlab chiqarish hajmini 
bildiradi. 
Jopiy yildagi nominal YAIMni real YAIMga aylantipishning ancha oddiy va 
to‘g‘pidan-to‘g‘ri usuli nominal YAIMni narx indekci (NI)ga bo‘lishdir, ya'ni: 
НИ
ЯИМ
Номинал
ЯИМ
Реал

. 
Iqtisodiyotda yillik ishlab chiqarish hajmining ko‘rsatkichi YAIM bilan birga, 
uning tarkibiy qismlari sifatida hisoblanish mumkin bo‘lgan bir qator o‘zaro 
bog‘liq ko‘rsatkichlar mavjud bo‘ladiki, ular milliy iqtisodiyotning turli 
tomonlarini tavsiflab beradi. 
YAMM va YAIM ishlab chiqarish Yalpi hajmining ko‘rsatkichi sifatida bitta 
muhim kamchilikka ega. Ular mazkur yilda ishlab chiqarish jarayonida 
foydalanilgan asosiy kapitalning o‘rnini qoplash uchun zarur bo‘lgan qiymatni 
ham o‘z ichiga oladi.