1. Mehnat resurslari haqida tushuncha va uni o‘rganish ob’ekti sifatida

1. Mehnat resurslari haqida tushuncha va uni o‘rganish ob’ekti sifatida
Iqtisodiyotni bozor munosabati sharoitiga o‘tishi, davlat aholisi turmush darajasini yanada yuqoriroq pog‘onaga ko‘tarish maqsadida, ishlab chiqarishni rivojlanish dinamikasining o‘sishi va uning samaradorligini oshirish asosida amalga oshiriladi.
Ishlab chiqarish kuchining rivojlanishi, yalpi ichki mahsulot barpo etilishi jamiyat a’zolarining moddiy va madaniy talablarini qondirish asosida iqtisodiy samaradorlikni oshirish yotadi. Ishlab chiqarish vositalari va ularni harakatga keltiruvchi ish kuchi – ishlab chiqarish kuchini tashkil etadi. Samaradorlik muammosini hal etish, potensial imkoniyatlardan – ishlab chiqarish fondlaridan, mehnat resurslaridan maksimal foydalanish asosida, sifat tarkibini oshirish hisobiga davlat iqtisodiy potensialini ko‘paytirish, rasional foydalanish yordamida bajariladi.
Pirovard ishlab chiqarish har so‘miga qancha xarajat etilishi jamiyat uchun muhim bo‘lib hisoblanadi, shuning uchun yalpi ichki mahsulot, pirovard mahsulot o‘sish sur’ati, asosiy va aylanma fondlarni, ish kuchi va boshqa resurslarni o‘sish surati orasidagi mutanosiblik optimal miqdorini saqlash, o‘zluksiz hisob olib borish, tekshirish zaruriyati kelib chiqadi.
Jamiyat hayotining muhim tomonidan biri bo‘lib ish kuchini takror ishlab chiqarish hisoblanadi va shu munosabat bilan bu nafaqat iqtisodiy muammo bo‘lib, balki yangi ijtimoiy munosabatlarni shakllanishiga ta’sir ko‘rsatib, o‘z ichiga sotsiologik, demografik, ruhiy, siyosiy aspektlarni qamrab oladi. Xalq xo‘jaligining rivojlanishi muhim omillardan biri bo‘lib, mehnat resurslaridan samarali foydalanish, iqtisodiy mehnat faolligini oshirish hisoblanadi.
Mehnat resurslari jamiyat ishlab chiqarishning asosiy kuchi bo‘lib, ishlab chiqarish vositalari, moddiy boyliklar yaratishda bevosita ishtirok etadi.
Bugungi kunda davlat mehnat resurslaridan foydalanishga ikki xil yondashish mumkin. Birinchisi, jamiyat ishlab chiqarishida iqtisodiy faoliyat bilan band bo‘lganlardan to‘laroq foydalanish bo‘lsa, ikkinchidan iqtisodiy faoliyat bilan band bo‘lishga mumkin qadar ko‘proq aholi potensial mehnat resurslarini jalb etishdir.
Har qanday ishlab chiqarishni tashkil etish uchun uch element mavjud bo‘lishi lozim:
- mehnat predmeti;
- ishlab chiqarish vositalari;
- ish kuchi.
Ish kuchi ishlab chiqarish kuchlarining sub’ektiv elementi va uning ishlab chiqarishda tutgan o‘rni salmoqlidir. Ishlab chiqarish vositalari eng so‘nggi, zamonaviy, yuqori unumli bo‘lmasin, ish kuchisiz ulardan hech qanday naf bo‘lmaydi. Ikkinchidan, shu ishlab chiqarish vositalari, ishlab chiqaruvchi kuchlarning moddiy buyum qismi ilgarigi jonli mehnat mahsulidir.
Inson mehnat qilish qobiliyati moddiy ne’mat yoki xizmatlar yaratishda o‘ziga o‘rinbosar topadi.
Ishlash qobiliyatiga ega bo‘lgan shaxslar, ya’ni ishchi kuchining yig‘indisi mehnat resurslarini tashkil etadi, bularga nafaqat iqtisodiy faol aholi, balki boshqa kategoriyalari ham, shu jumladan, ishdan ajralgan holda o‘qiyotganlar va ayni daqiqada ishlamayotgan va ish qidirayotganlar ham kiritiladi.