Диссертация илмий рахбар: педагогика фанлари номзоди, доц. Ш. А содикова Тошкент 2013 м у н д а р и ж а кириш



Download 245,67 Kb.
bet7/22
Sana23.02.2022
Hajmi245,67 Kb.
#165068
TuriДиссертация
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   22
Bog'liq
manaviy marifiy tadbir

Биринчи йуналиш:
И Каримов узнинг “Юксак маънавият- енгилмас куч асарида” шу нуктаи назардан Караганда заминимизда яшаб утган буюк алломаларимиз мутафаккир боболаримизнинг ибратли хаёти ва фаолияти бемисил илмий ижодий кашфиётлари бугун хам жохон ахлини хайратга солаётганин Fурур билан таъкидлаш лозим”1
Шу маънода уз хак-хукукини танийдиган, кучи ва кобилиятига таяниб яшайдиган, атрофида руй бераётган вокеа-ходисаларга мустакил муносабатда буладиган, шу билан бирга уз шахсий манфаатларини мамлакат ва халк манфаатлари билан уЙFун холда тасаввур этадиган эркин шахсни шакллантириш учун барча зарур шарт-шароитларни яратиш мухим ахамият касб этади. Узбекистан Республикаси Президентининг 2010 йил 27 январдаги “Баркамол авлод йили” Давлат Дастури туFрисидаги К,арорида мамлакатимизда соFлом ва баркамол авлодни тарбиялаш, ёшларнинг уз салохиятларини хар томонлама руёбга чикариши, уларни янги аср талабларига тулик жавоб бера оладиган шахслар сифтида вояга етказиш максадида зарур булган шарт-шароитлар ва имкониятларни яратиш учун аник йуналтирилган чора-тадбирларнинг асосий йуналишлари белгилаб берилган.
“Таълим муассасаларида маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш ва бошкариш” модули буйича машFулотлар давомида маънавий-маърифий
ишларни ташкил этиш ва бошкаришга алокадор булган мактабгача таълими тизими ходимларининг асосий вазифалари, маънавий-маърифий, тарбиявий ишларнинг педагогик-психологик хусусиятлари тушунтирилади. Шунингдек, ижтимоий мактабгача таълим муассасаларида маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш ва бошкаришни урганиш буйича назарий билим берилади. Маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш методикаси урганилади. Чунки, мактабгача таълим муассаси ходимларининг асосий вазифаларидан бири таълим-тарбия жараёнида маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш, уни бошкариш ва ташкил этишнинг самарадорлигини оширишдан иборатдир. Ижтимоий мактагача таълим муассасаларида маънавий - маърифий ишларни амалга оширишда куйидагича режалаштириб борилади:

  • Маънавий тарбия тушунчасининг мох,ияти ва мазмуни, унинг зарурлиги ва ахдмиятини курсатиб бериш;

  • Маънавий -маърифий ишларни режалаштириш ва ташкил этишни педогогик ва психологик асослашга ургатиш.

  • Маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш тизими ва уларнинг таркибий кисмлари хдкида маълумот бериш.

  • Маънавий-маърифий ишларнинг асосий йуналишлари билан таништириш.

  • Маънавий-маърифий ишлар йуналишларининг мазмуни, максади ва вазифаларини тушунтириш.

  • Маънавий-маърифий тадбирларни утказиш тартибини тушунтириш. Утказилган маънавий-маърифий тадбирларнинг самарадорлигини аниклаш учун социологик тадкикотларни ташкил этиш. Олиб борилаётган таълим- тарбия жараёни мутахассислик буйича чукур билим, малака, куникмага эга булишига, маънавий-маъривий ва ах,локий жихдтдан тайёргарлик даражасини оширишга, ижтимоий-сиёсий даражасини кучайтиришга, соглом турмуш тарзини тарFиб килишга, уларда умуминсоний ва миллий истиклол FOяларига садокат ва бурч, соFлом оилавий муносабатларни шакллантиришга, ижодкорлик, тадбиркорлик фаолиятига йуллаши зарур.

Шундай килиб, ижтимоий матабгача таълим муассасаларида мактабгача ёшдаги болаларни тарбиялашга таълим жараёни тарбия билан узвий боFликлигини ташкил килувчи, уар бир фанни укититттдан кузланган максадни белгилашда унинг тарбиявий томонига эътибор бериш, тарбиячини маънавий шакллантиришга оид тарбиявий тадбирлардан самарали фойдаланиш, таълим жараёнини уаёт билан, амалий билим билан чамбарчас боглик холда ташкил килиш керак.
Чунки соFлом авлодни тарбиялаб вояга етказишдек маъсулиятли ва шарафли вазифани уз гарданига олаётган мураббий-тарбиячи, аввало, уз юксак аулоки, маънавий етук, миллий кадриятларга, истиклол Кояларига содик, сиёсий, иктисодий, уукукий билимлардан хабардор булган мукаммал инсон булиши зарурдир.
Инсоният пайдо булгандан бошлаб, одамлар у ёки бу шакл ва мазмунда фарзандлари тарбияси билан шуКулланадилар. Иктисодий жамоа даврида бу жараён баъзан онгли, гоуида эса онгсиз равишда кечган булиши мумкин. кандай булишидан катий назар, тарбия усуллари мутассил давом этаверган. Улар даврлар утиши, уаёт ва турмушнинг мураккаблашиши натижасида тобора чукуррок ва куп маъно касб эта борган.
Инсон асосан икки йул билан тарбияланиши мумкин: бировларнинг бевосита таъсири, яъни ургатиши, шунингдек, донолар фикрлари, угитлари ва асарларини укитиш оркали; Инсон узини фикрлаши, одамлар уаёти харакатидан, килган ва килаётган ишларидан тегишли хулосалар чикариб олиш; Энг кудратлиси - тафаккури воситасида тарбияланиши мумкин.
Алломаларимиз «Агар кишига уаётнинг узи беролмаган таълим, унга ургата олмас уеч бир муаллим» деб насиуат киладилар, бу инсон уз тафаккури ёрдамида таълим-тарбия олиши, одоб-аулок нормаларини эгаллаши, узи яшаётган жамият, ингарчилик хулк-атворига хос маънавий- аулокий куникам ва малакаларини мужассамлаштириш лозимлиги такозо
этади.
Тарбияшунослик инсонни гудаклигидан бошлаб то умрининг охиригача хаёт ва турмуш одобига ургатувчи ва шу нарсаларни тахлили хамда таджик этувчи фандир. Тарбия ва тарбияшунослик хакидаги бу таъриф маъно ва мазмунига одамларни бутун умри давомида хулк-атвори, одоб- ахлоки, бу борада миллий анъаналарга садокат ва шуларга тарбиячи хамда тарбияланувчиларнинг тула амал килиш, миллий кадрият, маънавият ва маърифатга хурмат, иймон ва виждон сингари гуал фазилатлар сингари.
Инсоннинг инсонлиги: биринчи навбатда унинг маънавий-ахлокий жихатидан баркамоллиги, поклиги билан белгиланади. Маънавий-ахлокий тарбия тушунчаси кенг камровлидир. Маънавий-ахокий баркамол инсон ота- онаси, фарзандлари, кариндошлари, хуллас, бутун оила аъзолари, куни- кушнилари, махала-куйи, кишлокдошлари ва бутун мамлакат хал фаровонлиги хакида айгуради; теварак атрофни ураб олган инсонлар унга керак булгани сингари, узи хам уларга керакли булишига интилади; одоб- ахлоки, феъл-атворини ёкимли килишни инсоний бурч деб хисоблайди; ота- боболардан ёдгор булиб колган маданий меросни кадрлайди; миллий кадриятларни эъзозлайди ва уларга содик булиб колади; Ватанпарварлик, халкпарварлик. инсонпарварлик туйгулари баркарор булади; узаро муомала- муносабатда урнак булишга мойил булади; бировнинг оК,ирини енгил килишни одат килади; умумхалк маъкуллаган ва хукумат томонидан конуний кабул килинган Конститутцияни хурмат килади ва унга садокат намуналарани амалда курсатади; диёнат ва адолат, мехр-шакат ва эзгудликни химоя килади; ваъдага вафоли булишни узига касб килиб олади.
Инсон яшаш тарихида ижодкорлик кон-конига сингиб кетган. Бундай ижодий изланишлар натижасида яратилган маънавий-ахлокий бойлик жамланиб келади. Демак хар бир тарбиячи изланиши, интилиши лозим экан.
Келажак ёшларимиз кулида экан. Шубхасиз ёшларнинг уз даврида, яъни боК,ча ёшидан бошлаб унинг кай даражада тарбия олганига боКлик. Тарбиячилар болалар орасида таълим-тарбия ишларини яхшилаш учун буюк шоир ва алломалар, давлат ва жамоат арбоблари, мутафаккирларимиз ёзиб колдирган хикматлардан. тарбиячилик ва тарбиячиларга каратиб айтилган фикрларидан кенг фойдаланишимиз лозим.
Донишмандлар, хаёт тажрибалари, нафис дидлари, мураккаб рухий холатлари ва билим доираларига таянган холда хулосмалар чикариш, чукур мазмунли фикрлаб айтганлар. Бу чукур фикрий кашфиётлар асрлар давомида синовдан утиб, хаёт элагидан эланиб, нафисланиб, сайкал топиб келди. Бу фикрлар дур каби факат гузаллик учун хизмат килмасдан, балки халк маънавий-ахлокий оламига, бола тарбияси илмига хизмат килиб келмокда.
Мазкур билимларни тахлил этар эканмиз тарбиячилар, тарбиясига алохида эътиборни гувохи булдик. ззбек тарбиячилиги «Авесто»дан бошлаб араб истилосига кадар, халифалик давриан то чор россияси туркистонни босиб олганга кадар узига хос йуналиш билан бола тарбиясида хам, умуман таълим-тарбияда узига хос булиб, тарбиячиларнинг урни жамият учун етакчи булган.
Чор россияси жамият узгаришимизда, чунончи таълим-тарбияда дастлабки кунлардан бошлаб К,арб тарбиясини олиб кирди, жамиятда К,арб мутафаккирлари К,ояси илгари сурилди. карл Маркс, Владимир Ильич Ленин, Крупская, Макаренко, Ушинский, Каменский кабипедагог ва файласуфларнинг Коялари укув юртларида укитила бошланди.
Афсуски Урта Осиё мутафаккирлари таълим-тарбиявий ва тарбиячилик фикрлари илгари сурилмади. Улар илгари сурган, тарбияда асосий уринни эгаллаган ва хозирги даврда хам уз нуфузини йукотмаган Коя ва фикрлари кадрланмади.
Шукурлар булсинки мустакилликга эришиб, дастлаб кунларданок узбек миллий кадриятларимиз, урф-одатларимиз, тарбиячиликдаги ^уръони Карим, хадис намуналари) узбек мутафаккирларининг, илКор фикрлари билан бизга тарбиячиликда уз хиссасини кушган педагогларимиз, ёзувчи ва шоирларимиз карашлари хозирги кунда Педагогика тараккиётидаги хисса кушиш билан бирга, уларнинг таълим-тарбия асосида кадрлар тайёрланмокда.
Тарбиячининг тарбияланганлик даражаси нафакат хозирги даврда балки асримизнинг олдинги даврида хам уз кучига эга булган.
Масалан, Арасту тарбиячилик хакида шундай фикр билдиради:
Шуни билишиш, таълим-тарбия билан шуКулланувчи одам узи тарбия курмаган булса, бошкаларни тарбия килолмайди. Хумун яхши булмаган киши бошкаларни ярамас ва ифлос ишларга бошлайди. Агар сен уз фукоронгни тарбияламокчи булсанг, аввало уз рухингни (нафсингни) яхшилашдан бошла. Мабодо узгалар айбини бартараф этишни ихтиёр этсанг, бундан олдин уз нафсингни нуксон ва иллатлардан тозалашинг зарур (Аросту)
Арастунинг тарбиячи маънавий-ахлокий, унинг бола тарбиясида хулки бузук булса, фукарони туКри йулга бошлаш кулдан келмаслиги хакида шундай фикр билдиради.
Шуни билгинки, агар хулкинг бузук булса, фукарони туКри йулга бошлаш кулингдан келмайди. Агар гумрох булсанг, уларга йулбошчилик килолмайсан, агар узинг туКри йулдан адашган булсанг, уларга панд-насихат килолмайсан. Ахир, кузи ожиз булган киши кандай килиб курга йул курсат олади? камбаКал киши узгани бой кила оладими? Хор ва тубан киши бошкаларга обру ва кадр-киммат ато кила оладими? (Арасту)
Абдурахмон Жомий уз даврининг етук мутафаккири, унинг тарбиячилик хакидаги фикрлари хали-хануз уз кучини йукотган эмас: У шундай деган «Тарбиячи билимли, акилли, адолатли, узида бутун юксак фазилатларни мужассамлаштирган булиши керак. ззини намуносиб тутган тарбиячи хеч вакт болаларга билим ва одоб бера олмайди». (А.Жомий)
Алишер Навоий тарбиячига ана шундай талаблар куйиш билан бирга, унинг иши энг кийин ва энг мураккаб иши эканлигини хам курсатади.
«Унинг иши одам кулидан келмас, одам эмас, дев хам кила билмас. Бир кучли киши бир ёш болани саклашдан ожизлик килади. У эса бир туда болага илм ва одоб ургатади, куркам, бунга нима етсин. Шуниси хам боким, у туда фахм идроки озлар булади. Ундай кишиларга юзларча машаккат кандай булади. Уар кандай булса хам ёш болаларда унинг хакки купдир, агар шогирд подшоликка этса ва унга куллук килса арзийди».
Алишер Навоий «Тарбиячининг обрусини шу кадар кутарадики ва мехнатини шу кадар кадрлайдики, хар бир киши уз укитувчисини умрбот хурмат килиши ва уни севиши бурчдир. Афсуски, хозирги даврда укитган аммо маданиятсиз, етарли тарбия олмаган, феъл-атвори хунук, хаётан оркада келган, аммо орасида заррача обруси йук, ёшлар тарбиячига салбий таъсир курсатаётган тарбиячилар хам учраб туради. Маълумот даражаси юкори аммо, хулки хунук одамлар бор. Унинг сабаби шундаки, бу кишиларнинг билим ва тушунчалари эътикодга ва амалий фаолиятга айланмаган»8 - педагогик маданият шаклланмаган.
Абу Носир Форобий уз дунё карашида нарса. ходисаларни билиш, инсон аклини билиш билан бойитиш, уни илмли, маърифали уилиш учун хизмат килувчи психик процессларга алохидв эътибор беради.
Унинг асарларида билишнинг икки боскичи: хисий били шва аклий билиш хакидаги жуда асосла ификрларидан хиссий билишнинг даражалари, келиб чикиши, маълум эвалюцияси хакидаги ажойиб фразлар хам учрайди.
У узининг «Хикмат асослари» асарида хиссий билиш хакида шундай дейди: «Инсонда, унинг бошланКич вужудга келишида (яъни туКилишида) озиклантирувчи кувват пайдо булиб, унинг ёрдамида инсон овкатланади. Бунданг сунг унда тери оркали сезиш куввати вужудга келиб, бу кувват ёрдамида инсон иссик, совук кабиларни сезади. Сунг эса шундай кувват вужудга келадики, унинг ёрдамида таъм-маза сезилади. Сунг хидни сезишни таъминловчи кувват пайдо булади, ундан кейин эса шундай кувват вужудга келадики, у оркали ранг, ёруFлик ва барча куринувчи нарсалар сезилади. Хиссий кувватнинг келиб чикиши билан инсонда Яна шундай кувват хам вужудга келади, у инсонни сезилаётган нарсага ёки диккатини тортади ёки ундан узоклаштиради ва шунинг туфайли, инсонда сезилувчи нарсаларга мойил ёки нафрат, жирканиш туFилади. Бундан сунг шундай кувват пайдо буладики, унинг ёрдамида инсон олдин сезилган ва хозирда инсон эътиборидан таркарида булган нарсаларнинг образини саклаб колади. Бу хаёл куввати булиб, миссий кабул этилган образларни турли тартибда комбина килиш (кушиш, бириктириш, ажратиш) функциясини бажаради. Бу комбинацияларнинг бир кисми чин, бир кисми эса ёлFOн булади. Бундан кейин инсонда аклий кувват вужудга келиб, унинг ёрдамида инсон онгли ва абстракт фикр юритади, санъат ва Фан хакидаги билимга эга булади, акли етадиган нарсалар билан шуFулланади. Фаробий сезиш органлари билан борлик булган рухий кувватларни таърифлайди ва унга хиссиёт (маориф) деб ном беради»8.
Даримзнинг етук педагогларидан Абдулла Авлоний «Энг ёмон кишилар илмга амал килмайдиган кишилардир. Агар тарбия килувчи тарбиячи олим булиб, амалсиз булса, бу шогирдлар ахлокига ёмон таъсир курсатади». (А.Авлоний)
Халкимиз тетик тарбиячини боFларга, киёс килмади. Унинг (боК,боннинг) иши дарахтни туFри устириш билан бирга унга ишов бериш, парвариш килиш, суFориш, шакл бериш булса, тарбиячи боланинг келажакда комил инсон булишлигида комил инсон булишлигида мухим омил булади.
Сузни туFри талаффуз килиш, каламни туFри ушлаш, одамларга салом беришдан бошлаб дунёкарашини туFри шаклланишига кадар хизматларибекиёсдир. агар бола ёшлигида одобли ва туКри тарбияланмаган булса ёт FOяларга тушиб колиши, натижасида жамият учу нёт унсур булиши, уз ота-онасидан тортиб, Ватанига хиёнаткор булиб усиши турган гап.
Ижтимоий мактабгача таълим муассаалари тарбиячилари учун маънавий-маърифий ишларни самарали олиб боришлари учун куйидаги жадвал асосида билим ва куникмаларини оширишимиз мумкин:


Download 245,67 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish