Xardi –Vaynberg qonuni

p + q = 1 (yoki 100%).

Panmiksiya yuz beradigan populyatsiyalarda bu gametalarning uchrash ehtimolligini genotiplar nisbatiga qarab aniq hisoblash mumkin.

Gametalar	A (p)	a (q)
A (p)	AA (p^2 )	Aa (pq)
a (q)	Aa (pq)	aa (q^2)

Genotip	AA(p^2 )	2Aa (2pq)	aa(q^2)
Fenotip	Dominant gomozigota	Dominant geterozigota	Retsessiv gomozigota

Xardi va Vaynberg bu ma’lumotlar asosida quyidagi formulani ishlab chiqti :

AA + 2Aa + aa = 1 yoki p² + 2pq + q² = 1

Bu formula yordamida populyatsiyada uchrovchi har qanday belgini uchrash chastotasini xisoblab topish mumkin.

Lekin bu formulani quyidagi vaziyatlardagina ishlatish mumkin bo’ladi :

1. Populyatsiya tarkibidagi individlar soni ko’p bo’lib, unda panmiksiya (erkin chatishish) yuz bersa;

2. Hamma genotiplar yashovchan deb hisoblansa, nasl bersa va tabiiy tanlanish yuz bermasa;

3. Mutatsiyalar uchramasa, yoki juda kam uchrasa;

4. Populyatsiya genotipida o’zgarish yuz bermasa.

Tabiatda bunday populyatsiya uchramasligini hisobga olib shuni aytish mumkinki, Xardi-Vaynberg qonuni ideal populyatsiya uchun qo’l keladi.

Shunday bo’lsada bu qonun tabiiy populyatsiyalarda uchrovchi bir qancha genetik hodisalarni tahlili uchun ishlatiladi.

Masalan, agar fenilketonuriya kasalligi yangi tug’ilgan chaqaloqlarda 1:10000 nisbatda uchrasa va autosom-retsessiv irsiylansa, dominat belgi bo’yicha gomozigota va geterozigotalarning qanchaligini hisoblab topish mumkin.

Fenilketonuriya bilan og’rigan bolaning genotipi q²(aa) = 0,0001. Bu yerdan q = 0,01.

p = 1-0,01 = 0,99.

Geterozigota organizmlarni uchrash chastotasi 2pq

2 * 0,99 * 0,01 ≈ 0,02 yoki ≈ 2 %

Endi dominant va retsessiv belgilar uchrash chastotasini hisoblab topamiz

AA = p² = 0,99² = 0,9801 ≈ 98 %

Aa = q² = 0,01² = 0,0001 ≈0,01 % .

Agar monoduragay chatishtirishga oid masala bo`lsa 1 AA; 2 Aa; 1aa bo`yicha hisoblanadi
Foiz va chastotani topishni o`rganamiz

Foizni yuzga bo`lsak chastota kelib chiqadi, chastotani 100 ga ko`paytirsak foiz kelib chiqadi

Masalan; 60 % = 0,6 chastota

Chastota = 0,4 foizi 40 %

Agar A geni 40 % bo`lsa a - ?

A – 40 %; a – 60 % bo`ladi

Agar a geni chastotasi 0,7 bo`lsa A geni chastotasi 0,3 ga teng bo`ladi

Agar A geni chastotasi 0,3 ga teng bo`lib a geni foizi so`ralsa

A – 0,3; a – 0,7 bo`ladi. a foizi esa 70 %
Aa 42 % bo`lsa, A va a fozini toping

Aa 2 gendan iboratligi uchun 2 ga bo`lamiz

42 / 2 = 21 %

21 soni 3 x 7 yoki 7 x 3 ko`paytmasi hisoblanadi

Yani A va a foizi 70 % va 30 % yoki 30 % ga 70 % bo`ladi
Agar A va a nisbati 4:1 bo`lsa A ni foizini topamiz

Demak 4 + 1 = 5 (jami)

5 ----- 100 %

4 ------ x x = 80 % A

5 ------ 100 %

1 ------- x x = 20 % a

A va a nisbati 2:3 bo`lsa AA foizi nechchi bo`ladi

Demak 2 + 3 = 5 (jami)

5 ------- 100 %

2 ------- x x = 40 % A

5 ------- 100 %

3 ------- x x = 60 % a

AA foizini topamiz

0,4 x 0,4 = 0,16 yoki 16 %

aa fozini topamiz 0,6 x 0,6 = 0,36 yoki 36 %

Aa foizini 2 x 0,4 x 0,6 = 0,48 yoki 48 %

Yana bir usul

Agar AA 64 % bo`lsa, A fozini topishni usuli

64 dan ildiz ostida nechchi chiqishini topamiz

Yani 8 x 8 = 64 %. Demak 8 chiqar ekan. Mama shu songa 1 ta nol qo`shish yoki 10 ga ko`paytirish orqali fozini topib olsak bo`ladi

8 x 10 = 80 %

Agar AA 64 % bo`lsa, a fozini topishni usuli

Demk A – 80 % bo`lsa 100 – 80 = 20 % a

Aa 18 % bo`lsa A va a foizini toping

Buning uchun sonlar sigindisi 10 ga teng bo`lishi kerak

Aa geni 2 ta gendan iborat bo`lgani uchun foizni 2 ga bo`lib olamiz 18 / 2 = 9

10 ga teng bo`lishi uchun 9 + 1 = 10

Demak 90 % A va 10 % a yoki 90 % a; 10 % A
A geni 40 % bo`lsa; AA genotipi chastotasini topamiz

Demak A – 40 % chastotasi 0,4 ga teng bo`ladi

AA bo`lgani uchun 0,4 x 0,4 = 0,16 ga teng

Aa geni chastotasini topamiz

A – 40 % bo`lsa; a – 60 % bo`ladi

A – chastotasi 0,4 ga, a – chastotasi 0,6 ga teng

Aa lar soni 2 taligini etiborga olamiz

2 x 0,4 x 0,6 = 0,48 ga teng

Aa genini chastotasini topamiz

0,6 x 0,6 = 0,36 ga teng