Xi-боб. Бозор ҳокимияти шароитида нарх белгилаш тамойиллари 1. Монополияга карши конун


Товарлар категориясига кўра нарх дифференциацияси



Download 371,5 Kb.
bet5/5
Sana07.12.2022
Hajmi371,5 Kb.
#880807
1   2   3   4   5
Bog'liq
11 Бозор ҳокимияти шароитида нарх белгилаш тамойиллари

Товарлар категориясига кўра нарх дифференциацияси. Ушбу турдаги нарх дифференциацияси харидорларни уларнинг талаб чизигига кўра икки ёки ундан ортик гурухларга бўлади, демак, хар бир гурухнинг ўз талаб чизиги бўлиб, бу талаб чизиги бошка гурухларникига караганда ётиклиги билан фарк килади. Бунга мисол тарикасида самолётга, пароходга сотиладиган чипталарнинг классларга бўлиниб, хар хил йўловчиларга турли нархларда сотилишини, бир хил спиртли ичимликларнинг хам хар хил сортлари турли хил нархларда сотилишини, музкаймоклар (болалар учун, катталар учун), талабалар, нафакадагилар ва ногиронлар учун килинадиган имтиёзларни келтириш мумкин.
Истеъмолчиларни категорияларга бўлиш турли хил мезонларга асосланади. Буларнинг ичида асосий мезон харидорларнинг даромадларидир. Масалан, шахар транспортига сотиладиган карточкалар нархи оддий фукаролар учун бир хил, талабалар учун нархи пастрок, ўкувчилар учун эса янада пастрок. Худди шундай хайвонот богига кирувчилар хам: болаларга сотиладиган чипта нархи катталарга сотиладиган чипта нархидан анча паст. Ёки спиртли ичимликларни олсак, уларнинг этикеткаларининг ўзи харидорларни категорияга бўлади (бир хил турдаги ичимликни хар хил этикеткали шишаларга куйилиши ва уларга хар хил нархларни ўрнатилиши: "Ўзбекистон" ароги, "Экстра" ароги, "Кристалл" ароклари).
Энди биз товарлар категориясига караб уларга нарх белгилашни кўриб чикамиз. Бунинг учун куйидаги иккита шарт бажарилиши зарурдир.
Биринчи шартга кўра ишлаб чикариш хажмидан катъий назар, умумий хажмдаги товарни харидорлар гурухларига шундай таксимлаш керакки, хар бир бирлик товарни сотишдан олинадиган чекли даромад нинг киймати бир хил бўлсин. Масалан, икки хил сортдаги махсулотни сотиш керак бўлсин. Биринчи гурухга сотиладиган хар бир махсулотнинг чекли даромадини ва иккинчи гурухникини дейлик. Агар бўлса, фирма биринчи сортдаги махсулотни ишлаб чикаришни оширади ва иккинчи сортдаги махсулотни камайтиради. Нима учун деганда, биринчи сорт махсулотни бир бирлигидан тушадиган фойда иккинчи сортдаги махсулотникидан катта. Бундай холда ( бўлганда) фирма умумий фойдани ошириш учун биринчи сорт махсулот нархини тушириб, иккинчи сорт махсулотникини кўтаради. Чекли даромадлар бир-бирига тенг бўлмаганда фирма ўз фойдасини максималлаштира олмайди. Шунинг учун фирма махсулот категорияларига нархларни шундай танлаш керакки хар хил категориядаги махсулотларни сотишдан тушадиган чекли даромадлар тенг бўлсин.
Иккинчи шарт - хар бир сорт бўйича ишлаб чикариладиган махсулот хажми фойдани максималлаштирадиган хажмга тенг бўлсин. Биз биламизки, ишлаб чикариш хажми фойдани максималлаштиради, качонки у чекли даромадни чекли харажатга тенглаштирса. Демак, хар бир сорт бўйича сотиладиган махсулотнинг чекли даромади уни ишлаб чикаришдаги чекли харажатга тенг бўлса. Икки хил сортдаги махсулот учун иккинчи шарт куйидагича ёзилади: ва . Агар бу тенглик бажарилмаса фирма ўз фойдасини максималлаштириш учун умумий ишлаб чикариш хажмини кўтаради ёки пасайтиради (махсулотлар нархини ошириш ёки камайтириш). Энди математик жихатдан бу кандай бўлишини кўриб чикамиз.
Фараз килайлик биринчи сорт махсулот нархи ва иккинчи сортники - бўлсин. - бу хажмдаги махсулотни ишлаб чикаришнинг умумий харажатлари. У холда умумий фойда куйидагига тенг:

Фойдани максималлаштириш учун хар бир сорт бўйича кўшимча бир бирлик махсулотни сотишдан тушадиган кўшимча фойдаларни нолга тенглаштирамиз. Нима учун деганда, фирма иккала сортдаги махсулотларнинг охиргисини сотишдан тушадиган кўшимча фойда нолга тенг бўлгунча биринчи сорт махсулот хажмини хам, иккинчи сорт махсулот хажмини хам ошириб боради. Демак,

Кўриниб турибдики бу ерда
ва
ва .
Бу ерда - кўшимча бир бирлик махсулотни ишлаб чикаришдаги кўшимча умумий харажатлар.
Иккинчи шартга кўра куйидагини ёзамиз:
ва . (3)
Иккаласини бирлаштириб, ишлаб чикариш хажми куйидаги тенгликни бажарилишини таъминлайдиган ишлаб чикариш хажмига тенг бўлиши кераклигини аниклаймиз.
Энди фирма рахбарлари нархларни ўрнатишда талаб эластиклигидан фойдалансин дейлик. Эсласак, чекли даромадни куйидагича ёзиш мумкин эди:

Бу холда хар бир махсулот сорти учун
ва
бу ерда ва лар биринчи ва иккинчи сорт махсулотларнинг нарх бўйича талаб эластиклари.
Энди биринчи шартга кўра куйидагини ёзамиз:
ёки ,
юкоридаги тенгликдан нархлар ўртасида бажарилиши зарур бўлган муносабатни оламиз:

(4)-дан кўриниб турибдики, фирма талаб эластиклиги кам бўлган махсулот сортига юкори нарх белгилаши керак. Масалан, биринчи сорт махсулот эластиклиги -3 ва иккинчи сорт махсулот эластиклиги -6 бўлсин. У холда биринчи сорт махсулот нархи (4)-га кўра куйидагига тенг:
,
биринчи сорт махсулот нархи иккинчи сорт махсулот нархидан 1,25 марта ортик килиб белгиланиши керак.
бўлгани учун, яъни биринчи сорт махсулот талаб эластиклиги иккинчи сорт махсулот эластиклигидан кичик бўлгани учун, иккинчи сорт махсулотнинг талаб чизиги биринчи сорт махсулотнинг талаб чизигига кўра ётикрок бўлади.
Мисол. Хайвонот богига кириш чиптасига бўлган нарх катталар ва болалар учун хар хил бўлсин. Катталарнинг чиптага бўлган талаб чизиги куйидагича:

бу ерда - катталар учун чипта нархи;
- катталарнинг чиптага талаби.
Болаларнинг талаби:

бу ерда - болалар учун чипта нархи;
- болаларнинг чиптага талаби.
Хайвонот богига 56000 киши бир вактда кириши мумкин. Хайвонот боги рахбарияти 5600 та чиптани сотиш учун нарх дифференциациясидан фойдаланмокчи. Рахбарият катталар ва болалар учун кандай нарх белгилайди?
Ечиш. Катталардан ва болалардан тушадиган даромадларни ёзамиз:
ва
ва ларни юкоридаги формулаларга кўямиз ва натижада куйидагиларни оламиз:
(2)
Энди катталарга ва болаларга сотиладиган чипталар учун чекли даромадларни аниклаймиз:
(3)
Чекли даромадларни биринчи шартга кўра тенглаштирамиз дан
(4)
муносабатни олиб, уни ихчамлаштирсак, катталарнинг талабини болалар талабига богиликлигини аниклаймиз:
. (5)
Масаланинг шартига кўра чипта сотилиши керак, бундан болалар талабини аниклаймиз:

болалар талабини (5)-муносабатга куйиб катталарни чиптага бўлган талабини аниклаймиз ва у га тенг.
Энди болаларнинг талабини аниклаймиз:

Демак, болаларнинг талаби 20000 та чипта тенг экан.
Рахбарият ушбу талабларга кўра катталар ва болалар учун чипталарнинг нархларини куйидагича аниклайди:
сўм,
сўм.
Рахбарият чипта нархини катталар учун 4,5 сўм ва болалар учун 2,5 сўм килиб белгилайди ва умумий даромад
сўмни ташкил килади.
Бордию рахбарият хамма учун чипта нархини 4,5 сўм килиб белгиласа, болаларнинг кўпчилиги чиптани сотиб олаолмай коларди ва бу ўз навбатида умумий фойдани камайишига олиб келарди.
Download 371,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish