Ximiya-texnologiya fakulteti

To’men noqatli benzindi reforma qiliw processi
Hár qıylı neftlerdin’ benzin fraktsiyalari ápiwayı hám tarvaqaylab ketken parafinlar, bes hám altı a'zoli naftenlar, sonıń menen birge aromatik uglevodorodlar quramında parıq etedi. Biraq, bul gruppalardıń hár birinde uglevodorodlarning bólistiriliwi mudami etarli. Islep shıǵarıw júdá sheklengen bolǵan naftenli neft benzinlerinen tısqarı, parafinlar arasında ápiwayı dúzılıw uglevodorodlari hám monometil almastırılǵan strukturalar sezilerli dárejede joqarı turadı. Kóbirek tarvaqaylab ketken izoparafinlarning salıstırmalı quramı kishi bolıp tabıladı. Naftenlar, tiykarınan, bir yamasa bir neshe alkil gruppaları menen siklopentan hám sikloheksaia homologlari tárepinen ańlatpalanadı. 50-70% parafinlar hám benzinlerde 5-15% aromatik uglevodorodlarning quramında bunday quram 1 kesteinde kórsetilgen kem detonatsiya qarsılıgın anıqlaydı. Katalitik reformaǵa dus kelgen benzinli fraktsiyalarning oktan sanı ádetde 50 den aspaydı.
Uglevodorodlardin’ oktan sanı
Uglevodorod oktan sanı uglevodorodlar oktan nomerleri
n-pentan 61, 9 61, 7 4-metilgeptan 33, 0 26, 7
Izopentan 90, 3 92, 3 2, 4-Qapırıqetilheksan 69, 9 65, 2
n-geksan 26, 0 24, 8 2, 2, 4-trimetilpentan 100, 0 100, 0
2-Metilpentan 73, 5 73, 4 Metil Ensiklopentan 80, 0 91, 3
3-Metilpentan 74, 3 74, 5 Sikloheksan 77, 2 83, 0
2, 3-Qapırıqetalbutan 94, 3 101, 7 Etiltsiklopentan 61, 2 67, 2
n-geptan 0, 0 0, 0 Qapırıqetilenciklopentans 76, 9 84, 2
2-Metilhexan 46, 4 42, 4 Metil Sikloheksan 71. 1 74. 8
3-Metilhexan 55, 0 52, 0 Etil Sikloheksan 40. 8 46. 5
2, Z-Qapırıqetilpentan 88, 5 91, 1 1, 2-Qapırıqetil Sikloheksan 78, 6 86, 9
2, 4-Qapırıqetilpentan 83, 8 83, 1 Benzol — 115
n-oktan -17 -19 toluen 103, 5 120
2-Metilheptan 23, 8 21, 7 p-ksilol 109, 6 116, 4
Katalitik reforma -bul quramalı ximiyalıq process bolıp, ol hár qıylı reakciyalardı óz ishine aladı, bul bolsa benzin fraktsiyalarining uglevodorodli quramın tupten ózgertiwi hám usınıń menen olardıń antidetonatsiyaga qarsı qásiyetlerin sezilerli dárejede jaqsılawǵa múmkinshilik beredi. Processtiń hasası úsh qıylı reakciya bolıp tabıladı. Aromatik uglevodorodlarning qáliplesiwine alıp keletuǵın tómendegi reakciyalar eń zárúrli bolıp tabıladı.

Altı ag'zali naftenlerdin’ dehidratsiyasi, 1 formulası
Bes ag'zali naftenlardin’ dehidroizomerizatsiyasi, 2 formulası
(2)
Parafinlerdin’ aromatizatsiyasi (dehidrocyclization), 3 formulası
(3)
Uglevodorodlardin’ izomerizatsiyasi katalitik reformaǵa tán bolǵan basqa reakciyalar bolıp tabıladı. Bes hám altı a'zoli naftenlarning izomerizatsiyasi menen bir qatarda, parafinlar hám aromatik uglevodorodlar izomerizatsiyaga ushraydı. Bul processte zárúrli rol da gidrokreking reakciyaları menen oynaydı. Benzinli fraktsiyalarda ámeldegi bolǵan parafinlarni gidrokreking, gaz qáliplesiwi menen birge, formula

C8 H18 + H2 → C5 H12 + C3 H8 (4)
bul processtiń selektivligini jamanlastıradı. Basqa tárepden, alkilbenzollarning gidrodealkilasyoninin’ soǵan uqsas reakciyası, eń úlken ámeliy máplerge iye bolǵan tómen molekulyar salmaqlıqtaǵı benzol homologlarining islep shıǵarılishini asırıwǵa múmkinshilik beredi, formula 5
C6 N5 C3 N7 + H2 → C6 N6 + C3 H8 (5)
Siklopentan halqasınıń ashılıwına hám bes a'zoli naftenlarni parafinlarga aylandırıwǵa alıp keletuǵın reakciyalar da ámeldegi, 6 formulası

Joqarıdaǵı reakciyalardıń bir qatar elementar basqıshları rifrming katalizatorlaridin’ biofunksional ózgesheligi menen belgilenedi. Bir tárepden, olar gidrogenlew hám dehidrasyon reakciyaların katalizlaydigan bir metall (platina) yamasa bir neshe metallar (mısalı, platina hám Renium, platina hám Iridium) bar. Basqa tárepden, tasıwshısı kislota -túri katalizatorlar tán kislotalı qásiyetleri hám katalizator reakciyaǵa iye, halojenler tárepinen promotered alyuminiy oksidi esaplanadı. Sol sebepli reakciyanıń túrli elementar basqıshları katalizator sırtınıń túrli bólimlerinde júz bolıwı múmkin: metall yamasa kislotalı. Mısal retinde, ápiwayı kerosin izomerizatsiyasining reakciyasına shaqırıq etiwińiz múmkin. Birinshiden, bunday uglevodorod metall tarawda normal olefinga dehidratlanadi, keyin normal olefin izoolefin ishindegi kislota uchastkasında izomerizatsiya etiledi, keyinirek ol izoparafinga aylanıp, metall maydanda gidrogenlanadi. Tek bul emes, bálki katalitik reformalardıń bir qatar basqa reakciyalarında da eń zárúrli elementar basqıshlar uglevodorodlarning gidrogenlanishi hám dehidrizatsiyasi esaplanadı. Katalitik qayta islew shiyki onim, ádetde, hidrojenleştirici tazalaw dús, keyin ol qospalardıń júdá az muǵdarda, ásirese, katalitik uwlı zat bolǵan ku’kirt hám azot óz ishine alǵan birikpeler qaladı. Katalitik reforming sharayatında olar vodorod sulfidini ajıratıw, 7 formulası hám ammiak, 8 formulası menen gidrogenolizga ushraydı
RSR + 2 H2 → 2 RH + H2 S (7),
RNHR + 2 H2 → 2 RH + NH3 (8)
2 altı ag'zali naftenlardin’ ózgeriwi