2 -§ . Iqtisodiy sikl nazariyalari.
Sikllarning asosiy turlari
Iqtisodiy sikllarning kelib
chiqish sabablari va ularga
ta ’sir ko'rsatuvchi om illarning chuqur va izchil ravishda
tadqiq
etilishi
turli
ko'rinishdagi
iqtisodiy
sikl
nazariyalarining vujudga kelishiga olib keldi.
K o'pchilik
hozirgi
zam on
iqtisodchilari
iqtisodiy
sikllarning obyektiv tavsifini tan olib, bu hodisani unga
ta ’sir ko'rsatuvchi ichki va tashqi
om illam i tahlil qilish
orqali o'rganishni tavsiya qiladi. Iqtisodiy sikllarni tashqi
om illarning mavjudligi bilan tushuntiruvchi
nazariyani
ekstemal nazariya
deb atash qabul qilingan.
Tashqi omillarga iqtisodiy tizim dan
tashqarida yotuvchi
va iqtisodiy hodisalarning davriy takrorlanishini keltirib
chiqaradigan om illar kiritiladi. Bu tashqi om illar ichidan
quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin:
-u r u s h la r, inqilobiy o'zgarishlar va boshqa siyosiy
larzalar;
— oltin, uran, neft va boshqa
qim m atli resurslar yirik
konlarining ochilishi;
— yangi hududlarning ochilishi va bu bilan bog'liq rav
ishda aholi migratsiyasi, yer shari aholisi sonining o'zgarib
turishi;
— ijtimoy ishlab chiqarish tarkibini tubdan o'zgartirishga
qodir bo'lgan texnologiya, tadqiqotlar va innovatsiyalardagi
qudratli o'zgarishlar.
Internal nazariya
iqtisodiy sikllarni iqtisodiy tizim ning
o'ziga xos ichki om illar tug'diradi deb hisoblaydi.
Asosiy kapitalning jism oniy xizmat muddati ko'pchilik
iqtisodchilar tom onidan iqtisodiy siklni keltirib chiqaruvchi
m uhim om illardan biri sifatida qaraladi.
Agar bir yoki bir necha tarm oqda m ashina-uskunalarga
talabning keskin ortishini keltirib
chiqaradigan iqtisodiy
540
www.ziyouz.com kutubxonasi
o ‘sish boshlansa, tabiiyki, bu hoi m ashina va uskunalar
toMiq eskiradigan har 10-15 yildan keyin takrorlanadi.
Boshqa ichki om illardan qo'yidagilar ajratib ko ‘rsatiladi:
— shaxsiy iste’molning o‘zgarishi (qisqarishi
yoki kengayi-
shi);
— mablagMar hajmi;
— investitsiyalar, ya’ni ishlab chiqarishni kengaytirish, uni
yangilash
va
yangi
ish
joylarini
vujudga
keltirishga
yo'naltiriladigan ishlab chiqarish, talab va takliflar hajmiga ta ’sir
ko‘rsatishga qaratilgan davlat iqtisodiy siyosatining o ‘zgarishi.
Iqtisodiy sikllarning kelib chiqishini faqat eksternal yoki
internal nazariya orqali tushuntirish ko‘pam to ‘g‘ri emas.
Iqtisodiy
sikl va um um an, iqtisodiy tizimdagi m iqdoriy
ham da sifat o ‘zgarishlar tashqi va ichki om illar oqibatida
kelib chiqishi mum kin emas.
Shuningdek, iqtisodiyotning siklli rivojlanishi sabablarini
izohlashda bir qator quyidagi nazariyalar ham ilgari suriladi:
Do'stlaringiz bilan baham: