Yer relefi va uni plan va kartalarda tasvirlash

Joy rel’efini topografik kartalarda tasvirlanishi.
Topografik kartalarda rel’ef asosan gorizontallar bilan tasvirlanadi. Gorizontal - balandliklari bir xil bo’lgan nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqdir. Gorizontal - izogips deb ham yuritiladi.
Tepalikni bir xil balandlikdan o’tuvchi a, v, s gorizontal tekisliklar kesib o’tgan deb faraz qilaylik. 

3-shakl
A - tekislikda gorizontallar hosil bo’ladi. Ikki gorizontal tekislik orasidagi vertikal masofa, h - kesim balandligi.

4-shakl
Ikki gorizontal orasidagi masofa d - gorizontallar oralig’i. Yon bag’ir bilan gorizontal tekislik orasidagi burchak a - qiyalik burchagi deyiladi.

Topografik kartalarda yon bag’irning nishabi gorizontallarga qisqa chiziqlar (bergshtrixlar) chizib ko’rsatiladi. Bergshtrixlarning erkin uchi qaysi tomonga yo’nalgan bo’lsa, yon bag’irning nishabi shu tomonga qaragan bo’ladi. 

5-shakl
Ma’lum masshtabli topografik karta uchun qabul qilingan kesim balandligiga muvofiq chizilgan gorizontallar asosiy gorizontallar deyiladi. Topografik kartalarda va planlarda asosiy gorizontallar uzluksiz egri chiziqlar ko’rinishida chiziladi. Asosiy gorizontallarning kesim balandligi kartaning ostki tomonida ramkadan tashqarida yoziladi. Rel’efni o’qishni oson bo’lishi uchun har beshinchi gorizontal yo’g’on qilib chiziladi, agar kesim balandligi 5 m bo’lsa. Masalan, kesim balandligi 5 metr bo’lsin, 25, 50, 75... gorizontallar yo’g’on bo’ladi.

Agar kesim balandligi 2,5 m. bo’lsa, har o’ninchi gorizontal yo’g’on chiziladi.
Ayrim joylarning rel’efini asosiy gorizontallar bilan to’la ko’rsatib bo’lmagan hollarda kesim balandligining yarmiga teng gorizontallar chiziladi. Ular qo’shimcha gorizontallar deyiladi. Yarim gorizontallar kartada punktir chiziqlar bilan beriladi. Ba’zan kesim balandligining to’rtdan biriga teng bo’lgan va yordamchi gorizontal deb ataladigan gorizontal chizilishi ham mumkin.
Topografik kartalarda ayrim gorizontallar va xarakterli nuqtalarning baholanishi yozilib qo’yiladi. Baho - nuqtaning absolyut balandligining ifodalovchi raqamlardan iborat. MDH davlatlarida Baltika dengizi sathi boshlang’ich yuza deb qabul qilingan.


Nazorat savollari:

1. 
   Kiyalik burchak qanday burchak ?
   
2. 
   Gorizontallar oralig’i nima ?
   
3. 
   Kesim balandligi nima ?
   
4. 
   SHartli belgilar turlari.
   

5. 
   Topografik kartada joy relefini tasvirlanishi.
   

1. 
   Relefni tasvirlash usullari.
   
2. 
   Relefni gorizontallar bilan tasvirlash.
   
3. 
   Topografik plan va kartalar shartli belgilari.
   
4. 
   Topografik kartada bajariladigan mashqlar.