Юлдашeв А. Сирожиддинов И. Хусаинов М

СXЕМА №1.2 
Корхона ва тижорат ташкилотларда фойдани тақсимлаш схемаси 
 
Молиявий менежментнинг тақсимлаш функцияси унинг такрор ишлаб 
чиқаришдаги функцияси билан узвий боғлиқдир. Тақсимлаш қоплаш 
фондини ташкил этишдан бошланади. 
Ҳозирги шароитда фаолият кўрсатаётган корхонава ташкилотларда 
ялпи олинган тушум қўйидаги тартибда тақсимланади. Даставвал, ялпи 
олинган тушумдан солиқ қонунчилиги асосида қўшилган қиймат солиғи, 
акциз солиғи ва бошқа солиқлар ва мажбурий тўловлар ажратилгандан 
сўнг, корхонани соф тушуми ҳосил бўлади. Соф тушумдан моддий 
ҳаражатлар, иш ҳақи, ижтимоий суғурта фондига ажратма, амортизация 
ажратмаси ва бошқа ҳаражатлар қоплангандан кейин корхонанинг ялпи 
фойдаси шаклланади. 
Корхона ва тижорат ташкилотларда ялпи фойдани тақсимлаш 
жараёнини қўйидаги схемада ёрдамида кўриб чиқамиз. 
 
ФОЙДА 
ФОЙДАДАН МАЖБУРИЙ 
ХАРАКТЕРДАГИ ТЎЛОВЛАР 
КОРХОНА ИХТИЁРИДА 
ҚОЛАЁТГАН ФОЙДА
СОЛИҚЛАР ВА ЙИҒИМЛАР
 
ЖАМҒАРИШ ФОНДИ 
БАНК КРЕДИТИНИ 
ҚАЙТАРИШ 
 
ИСТЕЪМОЛ ФОНДИ 
 
КРЕДИТ ФОИЗИ 
 
РЕЗЕРВ ФОНДИ 
КЎРИЛГАН ЗАРАРНИ 
ҚОПЛАШ 
 
ТАҚСИМЛАНМАГАН ФОЙДА 
ҲАР ХИЛ ЖАРИМАЛАРНИ 
ТЎЛАШ 
 
ЭМИССИОН ДАРОМАД 

---

27 
Молиявий менежмент корхонада фойдани тақсимлаш сиёсатини, унинг 
такрор ишлаб чиқариш жараёни ва рағбатлантиришдаги ролини белгилайди. 
Даромадларни тақсимлаш жараёни натижасида пул фондлари ташкил 
этилади, молиявий дастурлар ва тадбирлар амалга оширилади, капиталнинг 
оптимал структураси таъминланади. 
Молиявий менежментнинг назорат функцияси сўм билан назорат 
орқали амалга оширилади. Бунда тўлов ва ҳисоб китобларни олиб бориш 
жараёнида молиявий кўрсаткичларнинг ўзгариши устидан назорат ва 
молиявий стратегия бажарилиши устидан назорат ўрнатилди. 
Молиявий менежментнинг назорат функцияси унинг такрор ишлаб 
чиқариш ва тақсимлаш функцияси билан доимо боғланиб кетади. 
Молиявий менежментнинг назорат функцияси корхонада даромад 
манбаларини аниқлаш ва ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнида пул фондлари 
структурасини аниқлаш, корхона пул фондлари ва моддий ресурслардан 
фойдаланишда даромад ва харажатларни тартибга солиш мақсадларига 
хизмат қилади. 
Корхона моддий ва молиявий маблағларини, даромад ва харажатларини 
баланслаштиришда хом ашё, моддий ресурслардан самарали фойдаланиш, 
меҳнат унумдорлигини ошириш, қарз ва тўловларни ўз вақтида тўлаш 
муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун молиявий менежментнинг назорат 
функцияси қўйидаги йўналишларда намоён бўлади: 
- корхонада шаклланадиган барча фондларни молиялаштириш 
манбалари бўйича ўз вақтида ҳисоб-китоб қилиб борилиши устидан назорат; 
- корхонадаги ишлаб чиқариш истеъмоли ва ижтимоий ривожланиш 
эҳтиёжларига асосланган ҳолда фондлар структурасига амал қилиниши 
устидан назорат; 
- молия ресурсларининг мақсадли ва самарали сарфланиши устидан 
назорат. 
Корхонада назоратни амалга ошириш учун нормативлар ишлаб чиқиш 
талаб этилади. Бунда пул ресурслари фондининг манбалари ва 
молиялаштирилиши ҳажми аниқланади. Яъни корхонанинг ичида 
нормативлардан фойдаланиб, молиявий ресурслар тартибга солинади ва 
иқтисодий муносабатлар йўлга қўйилади. Пул фондларидан фойдаланиш 
смета бўйича ташкил этилади ва фойдаланишнинг мақсадли ва самарали 
амалга оширилиши устидан назорат олиб борилади.