Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштиришва телекоммуникация технологиялари қЎмитаси

2.1 Замонавий объектга мўлжалланган алгоритмик тиллар.

С++ тилида ўзгармаслар, ўзгарувчилар ва уларнинг тоифалари.
Дастур бажарилиши жараёнида ўз қийматини ўзгартирмайдиган катталиклар ўзгармаслар, яъни константалар деб аталади. Дастур бажарилиши жараёнида ўз қийматини ўзгартира оладиган катталиклар эса ўзгарувчилар деб аталади. Ўзгарувчи номлари харфлар ёки харф ва сонлардан иборат бўлиши мумкин. С++ тилида ўзгарувчиларни белгилашда катта ва кичик харфларнинг фарқи бор. Масалан А ва а харфлари 2 хил ўзгарувчини билдиради.
С++ тилида қуйидаги константалар ишлатилади:

• 
  Бутун типли константалар: улар фақат бутун сондан иборат бўладилар. Масалан: 5; 76; -674 ва х.к.
  
• 
  Хақиқий типли константалар: улар бутун ва каср қисмлардан иборат бўладилар. Масалан: 8,1; -12,59 ва х.к. Хақиқий типли сонларнинг бу кўриниши оддий кўриниш дейилади. Жуда катта ёки жуда кичик хақиқий типли сонларни ёзишда даражали (экспоненционал) формада ёзиш қулай. Масалан: 7,204 10¹² ёки 3,567 10^-11 каби сонларни 7.204еқ12 ва 3.567е-11 кўринишда ёзилади.
  
• 
  Символли константалар. Улар қаторига дастур бажарилиши давомида ўзгармайдиган барча символларни киритиш мумкин.
  

С++ тилида хар қандай ўзгарувчи ишлатилишидан олдин эълон қилиниши керак. Эълон қилиш дегани уларнинг тоифаларини аниқлаб қўйиш демакдир. С++ тилида қуйидаги тоифадаги ўзгарувчилар ишлатилади:

• 
  Бутун тоифали ўзгурувчилар: int. Масалан: int a,i,j ; Бу ерда дастурда ишлатилаётган a, i, j ўзгарувчиларининг тоифаси бутун эканлиги кўрсатилди. Бу тоифадаги ўзгарувчилар 2 байт жой эгаллайди. Уларнинг ўзгариш интервали: -32 768 дан қ32 767 гача;
  
• 
  Бутун тоифали катта (узун) ўзгарувчилар: long. Масалан: long s, s2, aa34; Бу тоифадаги ўзгарувчилар 4 байт жой эгаллайди. Улар –2147483648 дан қ2 147483647 оралиқдаги сонларни қабул қилиши мумкин.
  
• 
  Ишорасиз бутун ўзгарувчилар: unsigned short – 2 байт жой олади, ўзгариш интервали 0 дан 65535 гача; unsigned long – 4 байт жой олади, ўзгариш интервали: 0 дан 4 294 967 295 гача; unsigned char – 1 байт жой олади, ўзгариш чегараси 0 дан 255 гача.
  
• 
  Хақиқий тоифадаги ўзгарувчилар: float. Масалан: float a,b: Бу ерда дастурда ишлатилаётган a,b ўзгарувчиларининг тоифаси хақиқий эканлиги кўрсатилган. Бу тоифадаги ўзгарувчилар 4 байт жой эгаллайди ва қабул қилиш чегараси 10^-38 дан 10³⁸ гача. Жуда катта ёки жуда кичик ўзгарувчиларни ифода этишда duble тоифаси ишлатилади. Улар учун 8 байт жой ажратилади.
  
• 
  Символли ўзгарувчилар учун char тоифаси ишлатилади. Улар 1 байт жой олади ва қабул қилиш чегараси –128 дан 127 гача. Символли ўзгарувчилар апострof (‘) ичида ёзилади ва ASCII кодларига мос равишда танланади.
  
• 
  қатор типидаги ўзгарувчилар учун хам char тоифаси белгиланган. Улар хам 1 байт жой олади ва 0 дан 256 тагача бўлган символлар кетма-кетлигидан иборат бўлиши мумкин. қатор тоифасидаги ўзгарувчилар қўштирноқ (“) ичида ёзилади.
  

С++ тилида ўзгарувчиларни инициализация қилиш деган тушунча хам мавжуд. Инициализация қилиш дегани ўзгарувчини эълон қилиш баробарида унга бошлан\ич қийматини хам бериш демакдир. Масадан: int a=5, b, s=-100; - a,b,s ўзгарувчилари бутун тоифали эканлиги кўрсатилди ва a ўзгарувчисига 5 (a=5), s ўзгарувчисига эса –100 (s=-100) бошлан\ич қийматлар берилди.