112
kasb etadi. U tafakkur faollashishiga, tanqidiy mushohada qilishga, nutqning
rivojlanishiga, u yoki bu vazifani bajarishga qiziqish uyg‗otadi. Zaif eshituvchi
bolalarning qiziqish va qobiliyatlarini faollashtirish, ularning yangi materialni
o‗rganishga bo‗lgan ehtiyojlarini qondirishda maqsadga erishishni ta‘minlovchi
ta‘lim usullari kuchli motivlashtiruvchi omildir. Hozirgi
vaqtda kar bolalarning
nutqini o‗zaro muloqotlar orqali rivojlantirishda shaxsiy munosabatlarni hisobga
olgan holda o‗qituvchi va o‗quvchilar guruhi (o‗qituvchi-o‗quvchi, o‗quvchi-
o‗quvchi) faoliyat ko‗rsatishlari zarurligi ma‘lum. Chunki guruhdagi faoliyatlar
o‗quvchi shaxsiga ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi. O‗zaro muloqot zaif eshituvchi bolalarda
fikr almashish va so‗zlashuv malakasini shakllantirishga imkon yaratadi.
Kar bolalarning shaxsiy sifatlari shakllanishida, predmetli amaliy ta‘lim-
tarbiyasida va nutqiy muloqotni amalga oshirishda interfaol o‗yinlarning ahamiyati
katta. Ma‘lumki, rolli o‗yinlar ob‘ektiv olamdagi inson amaliy faoliyatini shartli
ravishda aks ettirishda, ta‘lim samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Rollarga asoslangan o‗yinlar zaif eshituvchi bolalar
nutqini faollashtiradi va
motivlashtiradi. O‗yin o‗quvchilarning tabiiy va sevimli faoliyatidir. Shuning uchun
ta‘lim-tarbiya berish, ularni amaliyotda qo‗llash ko‗nikmalarini hosil qilishda
mashg‗ulotlarni yosh hususiyatlariga muvofiq o‗yin tariqasida uyushtirishga e‘tibor
berilmoqda. Haqiqatan ham, bola har qanday mashg‗ulotga qaraganda, o‗yinga tez
intiladi va qiziqadi.
Rollarga asoslangan o‗yin ta‘lim usuli sifatida o‗quvchilarni uyushtiradi va
bilim imkoniyatlarini kengaytirib, shaxs sifatida shakllantiradi. Rolli o‗yinlar
bolaning erkin fikrlashi, suhbatdoshiga
nimanidir aytishi, so‗rashi, isbot qilishi,
tushuntirishiga imkoniyat yaratadi. Dialogdan farqli ravishda, rolli o‗yinlar nimaga
(motiv) va nima uchun (maqsad, sabab) kabi savollarga javob beradi. Shunday qilib,
o‗yinda qatnashayotgan o‗quvchilarning asosiy diqqatini suhbat mazmuniga
qaratadi. O‗quvchilar o‗yin jarayonida suhbatni boshlash, suhbatdoshi nutqini
labidan, imo-ishoralaridan o‗qish,
savollar berish, savollarga javob berish kabi
malakalarni egallaydilar.O‗quvchilar o‗yinni aniq maqsadga yo‗naltirgan holda
amalga oshirsa, kutilgan natijaga erishishi mumkin.
Rolli o‗yin o‗quvchilar guruhi tomonidan qiziqib qabul qilingan, ularga tanish
bo‗lishi kerak. Oldindan har bir obrazni izohlab berish lozim. O‗quvchi o‗yin
jarayonida ikkilamchi darajali rollarda ishtirok etishi mumkin, lekin bosh rolda emas.
Chunki bu holda rolli -o‗yin ta‘limning an‘anaviy usullaridan biriga aylanib qoladi.
Muloqotda yo‗l qo‗yilgan kamchiliklarni o‗yin jarayonida emas, balki undan keyin
muhokama qilish maqsadga muvofiqdir. Bolalar nutqini
rivojlantirish davomida
mustaqil fikrlashga, izlanuvchanlikka va umumlashtirishga undovchi usullarni
qo‗llash muhim ahamiyatga ega. O‗quvchilarni yangi material bilan tanishtirishda,
oldin o‗zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlashda, ularning so‗z boyligini oshirish va
tafakkurini rivojlantirishda didaktik o‗yinlardan foydalanish mumkin. O‗quvchilarga
individual yondashib, mos topshiriq berish ularning qobiliyatini o‗stirishni
ta‘minlaydi. O‗quvchilar diqqatini topshiriqning eng muhim va murakkabroq
jihatlariga qaratish, ularni belgilariga qiziqishlarini oshirish joiz.
Bu ulardagi
ijodkorlik hususiyatlarini rivojlantiradi. Ta‘kidlash joizki, soddalik, bir xillik,
xohishsiz takrorlashlar bolalarni toliqtirib, befarq qilib qo‗yadi. O‗yin davomida
113
‖Kim tez bajaradi?― - deb faolliklarini oshirish ularda qiziqish uyg‗otadi.
Shuningdek, topshiriqlarni bajarishda bolalar g‗olib chiqish, boshqalardan orqada
qolmaslik, ularni bajarishga qodir ekanini ko‗rsatish hissi bilan harakat qiladilar.
Predmet-amaliy ta‘limi darslarda o‗quvchilar turli xil asboblar va materiallar bilan
tanishadilar, ba‘zi predmetli amaliy ta‘lim operatsiyalarini bajarishni o‗rganadi,
texnika xavfsizligi, predmetli amaliy ta‘lim va jamoada ishlash madaniyati asoslarini
o‗zlashtiradilar. Bolalar nutqi nutq o‗stirish bilan birga
maxsus va texnik atamalar
lug‗ati bilan boyib boradi. Kar o‗quvchilarning so‗zlashuv nutqiga o‗rgatish hamma
darslarda, xususan, predmetli amaliy ta‘limida olib boriladi. Kar o‗quvchilarning
maktabda o‗qitishning asosiy tamoyilliga muvofiq maktab dasturida so‗zlashuv
nutqiga o‗rgatishning mazmuni va ketma-ketligi ko‗zda tutilgan. Kar bolalar
maktabida I-IV sinflarda o‗qitishning asosiy maqsadi eshitishda nuqsoni bo‗lgan
bolalarning og‗zaki nutqini muloqot quroli sifatida shakllantirishga qaratilgan
bo‗ladi. Har bir o‗quv fani bo‗yicha dasturda so‗zlashuv nutqini shakllantirish uchun
zarur bo‗lgan, ushbu predmet uchun spesifik bo‗lgan talablar bayon etilgan. Dastur
talablarini murakkablash bir necha bosqich davomida amalga oshiriladi.
O‗qituvchining ish faoliyatida boshqarish jarayoni miqdori kamaytirilib, ko‗proq
o‗quvchilarning nutqi yildan yilga faollashtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
