¤збекистон Республикаси Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги


-Мавзу: Диншунослик асослари фанининг предмети



Download 0,52 Mb.
bet2/4
Sana21.02.2022
Hajmi0,52 Mb.
#57196
1   2   3   4
Bog'liq
din mm ms

1-Мавзу: Диншунослик асослари фанининг предмети,
ма³сад ва вазифалари.

Режа:


  1. Диншуносликнинг предмети ва вазифалари.

  2. Диннинг жамиятда бажарилган функциялари.

  3. Дин ижтимоий µодиса сифатида.

Диншунослик фани диннинг пайдо б´лиши ва ривожланиш тарихини, унинг ижтимоий, гносеологик, психологик илдизларини, турли хил динлар таълимотининг вужудга келиши ва шаклланишини, диннинг кишилар ва жамият µаётида тутган ´рни, µурфикрлилик диний ва дунёвий дунё³арашларнинг ´заро муносабатлари каби масалаларни ´рганувчи фандир.


Диншунослик фани ислоµиётдан фар³ли равишда у дин µа³ида фа³ат археология, этнография, тарих, демография психология каби фанлар берадиган илмий далилларга суяниб иш юритади ва уни баён этади тушунтиради. Диншунослик XXI аср ´рталарида Fарбий Европада алоµида фан тармоги сифатида вужудга келган. Унинг асосчилари- Мюллер, Тейлор, Тиле, Соссе, Фрезерлардир. ¤збекистонда диншунослик XX асрнинг 30-йилларида шакллана бошлаган. Олдин эса фа³ат исломшунослик бор эди халос.
Ю³оридаги фикрларга асосланиб (диншунослик) предметини ³уйидагича таърифлаш мумкин: Диншунослик кишилик жамияти тарихий тара³³иётининг муайян бос³ичида пайдо б´лган барча дин шаклларининг маънавий ижтимоий гноселогик ва психологик илдизларини уни таълимоти ва маросимчилиги ижтимоий µаётдаги мав³еи ва ижтимоий функцияларини илмий жиµатдан ´рганувчи фандир.
Диншунослик фанининг асосий ма³сад ва вазифалари ³уйидагилардан иборат:

  • Дин нима ва у ³андай пайдо б´лган, нега у яшайди деган саволга жавоб бериш.

  • Диннинг ижтимой-и³тисодий гноселогик ва психологик илдизлари µа³ида билим бериш.

  • Диннинг жамиятда бажарадиган ижтимой маънавий руµий вазифалари µа³ида билим бериш.

  • Ибтидоий миллий ва жаµон динлари

  • Диннинг моµияти ва унинг кишилик жамияти тара³³иёти турли бос³ичларида тутган мав³еи µа³ида маълумот бериш.

  • Жамиятни маънавий камол топтиришда диний ³адриятларнинг аµамиятини ёритиш.

  • Исломда £уръондан кейинги иккинчи манба µисобланган ¥адис илмини ривожлантириш ишига улкан µисса ³´шган ва бутун ислом олами билан таништириш, µадисларнинг тарбиявий аµамиятини кенг тал³ин этиш:

  • Улуг µамюртларимизнинг тасаввуф такомилида буюк хизматлари µа³ида билим бериш.

  • Ислом динининг Марказий хал³лари маданиятига таъсири µа³ида маълумот бериш.

Диншуносликни ´рганиш гоят муµим ва амалий аµамиятга эгадир:

  • у динга объектив яъни холисона, илмий, о³илона баµо беришни ´ргатади:

  • у дин, жумладан ислом µа³идаги асоссиз таълимотларни рад этишни, уни бузиб, соµталаштириб баµо беришни зарарли эканлигини исботлайди:

  • динни µурфикрлилик яъни у µа³да эркин фикр юритиш, динни фандан устун ³´ймасдан, у билан ёнма-ён турадиган таъминот деб µисоблаб диндаги реал, дунёвий ³адриётларга ижобий баµо бериб улардан фойдаланиш й´лларини белгилаб беради:

  • диндан, жумладан исломдан сиёсий ма³садларда фойдаланишга уринаётган фундаменталист, а³идапараст, экстремистларнинг асл ³иёфасини ма³садларини очиб бериб, уларга ³арши кураш й´ллари, усулларини ´ргатади:

  • µозирги даврда муста³ил мамлакатимизда виждон эркинлигининг т´ли³ кафолатланганлигини исботлаб бериш, исломдаги реал ³адриятларни тиклаш й´лида ³илинаётган саъйи µаракатларини тафсифлаш, ниµоят, миллий ва диний ³адриятларнинг соглом авлобни, жумладан, талабаларни камол топтиришга багишлаш, уларда илмий дунё³арашни шакллантиришдан иборат.

Диншуносликда динга “диннинг ´зи нима?”, “Унинг моµияти нимадан иборат?” деган савол ну³таи назаридан ёндашишдан таш³ари дин, “³ай тарзда фаолият олиб боради?” деган савол ну³таи назаридан µам ёндашув мавжуд. Бу масала билан к´про³ дин социологияси шугулланади.
Дин тушунчаси ´збек тилига араб тилидан кириб келган б´либ, ишонч, ишонмо³ маъноларини билдиради. Бизнинг фикримизча, дин реал во³еликдаги,ижтимоий µаётдаги нарса ва µодисаларни табиатдан, жамиятдан таш³арида мавжуд деб µисоблайдиган, уларни ´зига хос тарзда акс эттирадиган маънавий эъти³од ва амалнинг бир туридир.
Эъти³од с´зи µам араб тилидан кириб келган б´либ, чу³ур, мустаµкам, чу³ур ишонч демакдир.
Дин µам бош³а таълимотлар сингари табиат, жамият инсоннинг моµиятини, мавжудлиги ва яшаши каби муаммоларга илоµиётдан келиб чи³³ан µолда жавою бериб келган.
Дин инсон эъти³оди, руµий-маънавий дунёси, µис-туйгулари, аµло³ий ва эстетик тасаввурлари билан богли³ мураккаб дунё³араш б´либ, у ´зича Оллоµ номидан µаёт муаммоларни ечиб, унга жавоб бериб келган.
Жамият ва инсоният тарихий тара³³иёти давомида дин нима деган саволга турлича жавоб бериб келинган.
Диний ну³таи назарга к´ра дин-илоµий, гайри-табиий кучларга, оллоµга, пайгамбарларга, фаришталарга, му³аддас китоблардаги баёнларга, охиратга, бутун яхши ва ёмонлик яратиганнинг иродаси билан б´лишига ишонмо³лик, шайтон ва иблислардан са³ланишдир.
£ис³а ³илиб айтганда, дин-диний ну³таи назарга к´ра, инсоннинг му³аддас илоµий куч – Худо мавжудлигига асосланган онгли дунё³араши, µиссиёти эъти³од ³илиш ва µатти-µаракатлар мажмуидир.
Илмий ну³таи назарга к´ра дин-табиат, жамият, инсон ва унинг онги, яшашдан ма³сади µамда та³дири инсониятни бевосита ³уршаб олган атроф-муµитдан (табиатдан) таш³арида мавжуд б´лган, уни яратган, айни замонда инсонларга бирдан-бир “т´гри”, “µа³и³ий”, “одил” µаёт й´лини к´рсатадиган илоµий ³удратга ишонч ва ишонишни ифода этадиган маслак, ³араш таълимотдир.
Дин- муайян таълимотлар, µис-туйгулар, тоат – ибодатлар ва диний ташкилотларнинг фаолиятлари ор³али намоён б´ладиган олам, µаёт яратилишини тасаввур ³илишнинг алоµида шакли, уни идрок этиш усули.
Социологик ну³таи назардан ³аралганда дин жамият учун зарурий нарса, ижтимоий µаётнинг ажралмас ³исмидир. У ижтимоий муносабатларни юзага келтирувчи ва амалга оширувчи омил сифатида намоён б´лади. Бу дегани динни жамиятдаги бажарадиган вазифаларига к´ра ´рганиш мумкин демакдир.
Диннинг жамиятда бажарадиган ижтимоий маънавий, руµий вазифалари ³уйидагилардан иборат:
Биринчидан, µар ³андай дин ´з эъти³од ³илувчилари учун т´лдирувчилик, овитувчилик, тасалли берувчилик яъни компенсаторлик вазифасини бажаради. Масалан, Инсон ´з µаёти, турмуш тарзи, табиат ва жамият билан б´лган муносабатлари жараёнида µаётий ма³садларга эришиши иложсиз б´либ к´ринганда унда ³андайдир маънавий-руµий эµтиёжга зарурият сезади. Ана шундай эµтиёж диний эµтиёждир. Дин б´ ´ринда маънавий-руµий эµтиёжни ³ондирувчи, овитувчи, тасалли берувчилик вазифасини бажаради.
Иккинчидан, динлар ´з таълимот тизимини вужудга келтириб, унга эъти³од ³илувчи шахс ва жамоани шу таълимот доирасида са³лашга µаракат ³илади. Бу диннинг бирлаштиувчилик, яъни интеграторлик функцияси дейилади. Масалан, ислом ´тмишда Марказий Осиё хал³ларининг ижтимоий µаёти, аµло³ий муносабатлари, µаттоки адабиёт ва санъатига ´з таъсирини курсатган. Булар ор³али элат ва хал³ларда турли хил бирлаштирувчи муносабатлар ³арор топган.
Учинчидан, µар бир дин ´з ³авмлари турмушини тартибга солиб, назорат ³илувчилик, яъни регуляторлик вазифасини бажаради. Динлар ´з урф- одатларининг маросим ва байрамларининг ³авмлари томонидан уз ва³тида, ³атъий тартибга амал ³илган µолда бажарилишини шарт ³илиб ³´яди. Масалан, исломда кунига 5 махал намоз ´³илиши, µар µафта жума намозини жоме масжидларда адо этилиши, Рамазон ойида бир ой р´за тутилиши, р´за (ийд ал-фитр) ва ³урбон (ийд ал-адµо) µайитларининг нишонланиши мусулмонларнинг µаёт тарзини тартибга солиб туради.
Туртинчидан, дин диндорларнинг бирлигини, жамият билан шахснинг ´заро ало³асини таъминловчи хусусият – ало³а боглашлик, яъни коммуникативлик фкнкциясини бажаради. Бунда конкрет бир динга эъти³од ³илувчи киши шу диндаги бош³а кишилар билан богли³ б´лиши, урф – одат ва ибодатларни жамоа б´либ адо этиш к´зда тутилади. Черков, масжид ва диний ташкилотлар диннинг бу функциясини амалга оширишда к´маклашади, айни пайтда, бу µолатни назорат ³илади.
Бешинчидан, диннинг интеграторлик вазифаси билан легитимловчилик, яъни ³онунлаштирувчилик вазифаси чамбарчас богли³. Диннинг бу функциясининг назарий асосини йирик амеракалик социолог Т.Парсонс ишлаб чи³ди. Унинг фикрича, µар ³андай ижтимоий тизим муайян чекловларсиз мавжуд б´ла олмайди. Бунинг учун у ³онун даражасига к´тарилган ахло³ нормаларининг ишлаб чи³иши керак. Дин бундай нормаларни ³онунлаштирибгина ³олмай, уларга б´лган муносабатни µам белгилайди.
Дунёда дини, диний ишончи б´лмаган хал³, миллат й´³. Чунки муайян хал³ динсиз, эъти³одсиз, бирон-бир нарсага ишончсиз µолда яшай олмайди. Дин ³андай пайдо б´лган деган савол µаммани ³изи³тиради. Бу масалага жавоб беришида аввало, одамнинг келиб чи³иши, унинг онги, тафаккурининг шаклланиши жараёни ва у билан бирга диний тасаввурларнинг келиб чи³иши, жараёни анча мураккаб ва зиддиятларга т´ла муаммо эканлигини эътиборда тутмо³ лозим. Бу каби муаммоларни ечиш, унга жавоб бериш ма³садида к´плаб мутафаккирлар фикр юритиб, турли таълимот ва ³арашларнинг яратганлар.
Кейинги бир неча аср давомида олимлар ´ртасида илммий билимлар олдин пайдо б´лганлиги ёки диний, хурофий тасаввурлар юзага келганлиги, диний ³арашлар абадийли ёки инсоният тарихида дин б´лмаган даврлар µам б´лганми деган саволлар атрофида жиддий тортушувлар б´либ келмо³да. Чунончи гайриилмий таълимотга берилган Fарб диншунослари, айни³са илоµиятчилар диний тасаввуфлар инсон пайдо б´лиши билан унинг ³алби ва онгига сингдирилади, яъни тугма ³арашлар деб исбот ³илишга µаракат ³илмо³далар. Улар диннинг дастлабки шакллари, умумий дин бутун даврларга ва барча хал³ларга хос универсал µолат, дин инсон билан пайдо б´лган, у билан абабулабад яшайди. Диний тасаввур тугмадир деган гояларни исботлашга уринишмо³далар.
Диннинг келиб чи³иши µа³идаги бундай нот´гри ³арашни исботи тари³асида обурнинг набираси Акбаршаµ, гарчи гайриинсоний б´лсада ´тказган галати бир тажрибани мисол келтирамиз. У µар хил динга эъти³од ³иладиган кишиларнинг энди тугилган 12 та фарзандини тортиб олиб, уларга ³араб турувчи энагалари билан бирга баланд деворлик ³асрга ³амаб ³´йишини буюради. У тари³а болалар таш³и дунёдан ажралган µолда 12 йил давомида ³аср ичида яшайдилар. Болалар 12 ёшга т´лгач, шох хузурига турли ир³даги ва диндаги машµур олиму уламолар т´планишади. Уларнинг деярли µаммаси диний тасаввурлар тугма, инсон муайян динга мансуб б´либ тугилади, деган фикрни µиммат ³илганлар. Акбаршох бундай фикрга ³арши чи³иб, инсон камолатида таълим тарбия, у яшайдиган муµит µал ³илувчи омил эканлигини айтади ва гунглар тарбиясида б´лган болаларни келтиришни буюради. 12 йил мобайнида жамиятдан, одамлардан ажратиб ³´йилган болалар на бир тилни, на бир динни билмаганлар. Улар ³андайдир ноани³ товушниларни чи³ариб, ´з фикрларини имо-ишора билан тушунтиришга µаракат ³илганлар.1 Шу билан бирга, дин абадий тугма, доимий зарур µодиса б´лмасдан, у инсон ва жамият тара³³иётининг муайян бос³ичида вужудга келган деган ³араш мавжуд. Бундай ³араш кишилик жамияти тарихида дин б´лмаган даврлар µам мавжуд б´лганлигини к´рсатади. ¥озирги илмий диншунослик тарих, археология ва бош³а фанлар берган маълумотларга асосланиб, диний ³арашлар бундан 30 –40 минг йил илгари, яъни ибтидоий жамоа тузуми даврида юзага келган деган хулосага асосланади. Диннинг келиб чи³ишига сабаб эса ибтидоий одамларнинг табиатнинг к´пгина µодисалари олдида ожиз эканликлари уларнинг сабабларини билмаганликлаи уларни ³андайдир к´зда к´ринмас илоµий куч бо³аради ва улар кишилар µаётига таъсир ³илади деган тасаввурга асосланганликларидир. Булар мома³алдиро³ гумбурлаши, ча³мо³ ча³иши, зизилалар сув тош³инлари, даµшатли довуллари, касаллик, у³у, туш к´риш, ´лим, ³уёш тутилиши ва бош³алар.
¥ар бир ижтимоий µодиса ´зининг келиб чи³иши сабабларига эга б´лади. Диншуносликда эса диннинг келиб чи³ишига сабаб б´лган олимларга диннинг илдизлари деб аталади. Диннинг илдизлари 3 хил б´лади.Булар ижтимоий-и³тисодий, гносеологик ва психологик илдизлар.
Диннинг ижтимоий илдизлари диндорларнинг кундалик µаётида уларнинг устидан ´з хукмронлигини ´рнатган ´тказаётган моддий ва маънавий муносабатлардир. Булар орасида моддий, яъни и³тисодий илдизлар µал этувчи рол ´йнайди.
Диннинг гносеологик илдизлари реал оламни динлар таълимоти ну³таи назаридан инъикос эттирадиган диний тасаввур, тушунча, гоя ва µоказоларнинг вужудга келишига имкон табиат µодисалари сабаблари моµиятини билмаслик о³ибатида, улар жонлантирилади, уларда ³андайдир гайритабиийлик бор деб ³аралади.
Диннинг психологик ва ижтимоий илдизлари инсон, ижтимоий аµволи, руµияти ва µиссиётида юз берадиган психик жараёнлардир.
Диннинг шахсий психологик ва ижтимоий психологик илдизлари мавжуд. Шахсий мусибат, кулфат, азоб ва у³убат, гам-алам, ´лим даµшати, ёлгизлик кечинмалари ва руµан эзилиш ва бош³алар. Ижтимоий психологик илдизга айрим гуруµ ва жамоа психологиясига хос ёппасига ³´р³ув, ваµима, изтироб ва сову³ хабар, зарарли урф-одатлартаъсири ва бош³алар киради.




Download 0,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish