Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги



Download 18,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/201
Sana19.02.2022
Hajmi18,71 Mb.
#460092
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   201
Bog'liq
3 китоб

1) зенит масофани кузатишда рефракция коэффициентни ёки 
(бурчаги)ни аниқлаш; 
2) барча йўналишлар бўйлаб вертикал рефракциянинг бир хил 
бўлган коэффициентлилиги даврида қўйилган кузатишлар. 
Ҳозирги вақтда маълумки, рефракция билан курашишнинг иккинчи 
йўли яъни барча йўналишлар бўйича атмосферанинг ерга яқин қатламини 
ташқи муҳитнинг таъсири бир хил бўлган нейтрал стратификацияси даврида 
мумкин. Бироқ бу даврлар (эрталаб ва кечқурун) жуда қисқа ва хаво 
атмосферасининг барқарор антициклон холатида бу 20…30 дақиқани ташкил 
этади, бу геодезистларниасло қониқтирмайди. Шунинг учун биз шу жойда 
кузатиш вақтини узайтиришзарур бўлгада кузатиш жараёнинидавом эттириш 
рефракция (коэффициенти)бурчакларини аниқлаш усулларини қўллаш 
кераклиги тўғрисидаги хулосага келамиз. 
Бугунги кунгача вертикал рефракцияни ҳисобга олишнинг 20 дан ортиқ 
усуллари ишлаб чиқилган. Бироқ буларнинг баъзи бирларини алоҳида 
йўналишлар бўйича рефракцияни ҳисобга олиш имконини берувчиларини 
замонавий ва истиқболли дейиш мумкин. 
Бундай усулларга қисқача тўхталамиз. 
Вертикал рефракцияни ҳисобга олишнинг метеорологик усуллари. 
Метеорологик 
параметрлар 
бўйича 
вертикал 
рефракция 
коэффициентларини аниқлаш учун биринчи формула В.Я.Струве [7], 
томонидан 
ишлаб 
чиқилган. 
Афсуски, 
муаллиф 
унда 
рефракция 
коэффициентини бевосита босим ва ҳароратдан кўра босим ва ҳарорат 
градиентлари билан узвий боғлиқлигини билмаган.
Атмосферанинг баъзи нуқтасида вертикал рефракция коэффициентини 
аниқлаш учун назарий жиддий формулани [6] келтирган. 
К = 502,4 
0.0342 +

(1.1)
Унда
Р
- хаво босими мб да; 
Т
- хаво атмосферасининг абсалют харорати 
Кельвинда (
Т=273,16+t); t -
Цельсий градусида хаво харорати;
dТ/dh
- хаво 
хароратининг вертикал градиенти. (1.1) формула бир турдаги рефракцион 
майдонда амалий кучга эга. Яъни 

/
d
һ = γ

= const; γ
o
=0. Бунинг камчилиги 


25 
эса ана шу. У ўзининг ишида рефракциянинг нуқтали коэффициентидан 
ўртача, самарали эквивалент баландликка ўтишни таклиф қилган. 
Эквивалент баландлик
h
э

э
=
2 ∫
1

, (1.2) 
(1.2) формула бўйичаҳисобланади. 
бунда, 
dl
-трасса профилининг букилмаган рельефикичиккесмаси; 
l
- визир нуқтасидан
dl
кесмаўртасигачабўлганмасофа; 
h–dl
кесмагада визир нурнингбаландлиги;
S
-визирлашчизиғиузунлиги. 
Ҳаво 
хароратнинг 
эквивалент 
градиентиформуласиқуйидагича 
ифодаланади [6]:

=

э
, ( 1.3) 
бунда,
-бир метр баландликдахаво хароратнинганомалградиенти. 
рефракция коэффициентини 
К 
аниқлаш учун қуйидаги формулани кашф 
қилган: 
=
+

э
; (1.4)
= 12.259 
; (1.5)
= 502.4 
. (1.6)
Бу усулни метеорологик усуллардан бири ҳисобланади. Эквивалент 
баландлик параметрларини 
h
э 
киритиш вертикал рефракцияни ҳисобга олиш 
йўлидаги 
муҳим 
қадам 
бўлди. 
Бироқ 
ҳароратнинг 
аномалградиентини
тўғри аниқлаш қийин масала бўлиб қолади. Ундан 
ташқари 1 м баландликда ҳароратнинг аномал градиенти кўрсатгичи турли 
юза устида бир хил бўлмайди. Бир хил юзада ўтказилган тажрибалар ҳисобга 
олинса, бу усул самарали бўлиши мумкин, бу усулнинг аниқлигини 
Самарқанд 
шаҳридаги 
метеостанциядан 
олиган 
бир 
неча 
йиллик 
метеорологик маълумотлар асосида мунтазам текширдик ва усулнинг 
геодезик ўлчаш ишларида қўлланилиши мумкинлиги тўғрисидаги хулосага 
келдик.
Адабиётлар: 
1.Harzer P. GebrauchstabellenzurBerechnung der Ablenkungen der 
Lichtstrahlen in der Atmosphare der Erde fur die Beobachtungen am Grossen 
Killer Meridiankreise.// Publ. der.Sternwarte in Kiel,1924.Р.137-159. 
2. Link F., Neu׳zil.Tablesmondiales der refraction etdea masses d, air.// Bull. 
Astr.Inst. Chehosl., 1958, 9, 1. 
3.Татерев Г.С. Аномалии рефракции. -В сб. Астрономия и геодезия, Изд. 
АН, 1975, вып. 7. С. 3 - 23. 


26 

Download 18,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   201




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish