~ 152 ~ 10 – mavzu: saylov huquqi erkinligi – fuqarolik jamiyatining sharti reja

~ 159 ~ 
kunida Konstitutsiyada va saylov to’g’risidagi qonunlarda belgilangan muayyan 
yoshga to’lishi bilan davlat hokimiyati vakillik organlariga saylash va
saylanish huquqiga ega hisoblanadi («O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga 
saylov to’g’risida»gi qonunning 2-moddasi). Umumiy saylov huquqi fuqarolarning 
ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy mavqei, irqiy va milliy mansubligi, jinsi, 
ma‘lumoti, tili, dinga munosabati, mashg’ulotining turi va xususiyati kabi
holatlardan qat‘i nazar, hech qanday kamsitishlarsiz ro’yobga chiqariladi. Sud 
tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek, sud hukmi 
bilan ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotgan shaxslar saylanishi mumkin 
emas va saylovda qatnashmaydilar. 
Teng saylov huquqi prinsipi «O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov 
to’g’risida»gi qonunning 3-moddasida mustahkamlangan. Har bir fuqaro – saylovchi 
bir ovozga ega va boshqa fuqarolar bilan tengma-teng tarzda o’zining ana shu ovozga 
egalik huquqini amalga oshira oladi. Bir mandatli saylov okruglari bo’yicha ovoz 
berishda ushbu okruglar tenglik asosida tashkil etilishi ta‘minlanadi. Bir mandatli 
saylov okruglarining saylovchilar soniga qarab tuzilishi tenglikka amal qilishning 
o’ziga xos mezonidir. «O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to’g’risida»gi 
qonunning 7-moddasida qayd etilganidek, «qonunchilik palatasiga saylov 
o’tkazish uchun bir yuz yigirmata hududiy saylov okrugi tuziladi. Har bir saylov 
okrugidan bitta deputat saylanadi». SHu moddaning davomida belgilanishicha,
«Saylov okruglari, qoidatariqasida, O’zbekiston Respublikasining butun hududida 
saylovchilar soni teng holda tuziladi». Har bir saylovchi o’zining erkin ovoz
berishda ishtirok etish huquqidan foydalanish maqsadida saylov uchastkasiga,
shuningdek, ovoz berish xonasiga teng asoslarda va hech qanday to’siqlarsiz kirish 
huquqiga egadir. Har bir fuqaro saylovda o’z nomzodini ko’rsatish imkoniyatidan 
foydalanishda ham teng huquqlarga ega. 
O’zbekiston saylov qonunchiligida to’g’ridan-to’g’ri saylov huquqi prinsipi ham 
o’z aksini topgan. Fuqarolar saylovda nomzod uchun bevosita, ya‘ni to’g’ridan-to’g’ri 
ovoz beradilar. «O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to’g’risida»gi 
qonunning 4-moddasida belgilanganidek, «qonunchilik palatasi deputatlari fuqarolar 
tomonidan bevosita saylanadilar». O’zbekiston qonunchiligidagi yashirin ovoz 
berish prinsipi saylovchilarning xohish-irodasining qanday tarzda bo’lmasin nazorat 
qilinishini istisno etish, erkin saylov uchun teng shart-sharoit ta‘minlash kabi 
maqsadlarni ko’zda tutadi. Saylovlar yashirin ovoz berish protsedurasidan 
foydalangan holda o’tkaziladi. 
O’zbekistonda fuqarolarning saylovda ishtirok etishi erkin va ixtiyoriydir. Hech 
kim ularning muayyan nomzod uchun «tarafdor» yoki «qarshi» ovoz berishga 
majbur etish huquqiga ega emas. Hech kim fuqaroga uni saylovda ishtirok 
etishga yoxud ishtirok etmaslikka majburlash maqsadida ta‘sir o’tkazishga, 
shuningdek, o’z xohish-irodasini emin-erkin ifoda etishi uchun majburlashga haqli 
emas. «Qonunchilik palatasi deputatlari saylovida erkin va yashirin ovoz beriladi. 
Ovoz beruvchilarining xohish-irodasi nazorat qilinishiga 
yo’l qo’yilmaydi» 
(«O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to’g’risida»gi qonunning 5-
moddasi). Byulletenni belgilash paytida ovoz berish xonasida ovoz beruvchidan 
boshqa shaxslarning hozir bo’lishi taqiqlanadi. 

---