1-Lekciya. Ómir iskerligi qáwipsizligin támiyinlew tiykarlari Reje

1.3. Ómir iskerlikqáwipszligi kursiniń qisqasha mazmuni

Ómir qáwipsizligi insandi hár qanday ortaliqtaǵi iskerligine oniń qáwipsizlik hám den sawliǵin támiyinlewshi , qáwipli hám zárerli nárselerden qorǵaniwshi ámeliyat hám teoriyani óz ishine alǵan ilmiy bilimler jiynaǵi.
Bul pán tómendegi tiykarǵi máselelerdi sheshedi:
- átrap dógerektiń qolaysiz tásirlerinen ajiratip belgileydi (aniqlaydi hám sanli bahalaydi);
- insandi qáwiplerden qorǵaydi yamasa oǵan qolaysiz nárseler tásirineniń aldin aladi ;
- qáwipli hám zárerli nárselerdiń tásiri keri aqibetlerin toqtatiw;
- ortaliq insanǵa jaqsi, iqsham sharayat jaratiw.
Ómir-qáwipsizliginiń integral kórsetkishi ómirdiń dawami bolip esaplanadi. Tsivilizatsiya dáwiri (ilimiy-texnikaniń, sotsiyalliq rajlaniw, awil xojaliǵin industrlastiriw, hár túrli
energiyalardan paydalaniw - yadro energiyasina shekem, jańa mashina hám mexanizmlerdiń jaratiliwi, ziyankeslerge qarsi hár túrli dárilerdiń qollaniliwi) insan den sawliliǵina keri tásir etii zárerli nárseler muǵdarin sezilerli dárejede kóbeytip atir.Sol sebepli usi nárselerdi qorǵaw insan ómir qáwipsizligin támiyinlewdiń kerekli elementi bolip qalmaqta.
Adamzat payda bolǵannan baslap óziniń kóbeyiwi dawaminda jámiyetdi rawajlandiriw menen birge qáwipsizliktiń jámiyetlik-sotsiyalliq sistemasin jaratadi. Buniń aqibetinde insanǵa zárerli tásirler saniniń asiwina qaramastan insanniń qáwipsizlik dárejesi artadi. Házirgi waqitda eń rawjlanǵan mámleketlerde ortasha ómir kóriw 77 jasti quraydi.
“Insan ómiri qáwipsizligi” kursi insan arganizmi hám dógerek átirap ortasindaǵi quramali baylanislardi biliwdiń barisin kózde tutadi. Insandi ortaliq tásiri fizikaliq nizamlar boyinsha ortaliqtiń barliq shólkemlestiriwshilerin (komponentleri) qarama-qarsi tásirin júzege keltiredi. Insan organizmi ol yaki bul tásirlerin maslasiwshegarasinan almasqansha awriwsiz qabil qiladi.

Ómir qáwipsizligi tómendegi máselelerdi kórip shiǵadi:

• 
  turmisliq ortaliqtaǵi qawipsizlik;
  
• 
  islep shiǵariw sharayatindaǵi qáwipsizlik;
  
• 
  qala sharayatindaǵi ómir qáwipsizligi;
  
• 
  átirap sharayatindaǵi qáwipsizlik;
  
• 
  tinishliq hám uris waqtindaǵi tosattan bolatuǵin jaǵdaylar.
  

Turmisliq ortaliq – bul turmisliq sharayatdaǵi insanǵa tásir qiliwshi hámme pintsiplerdiń jiyindisi. Organizmdi turmisliq printsiplerge reaktsiyasin pánniń salamatliq turmis dáwiri,salamatliq turmis tárziniń kesellik profilaktikasi menen baylanisili máselelerge atalǵan temalardi oqiw múmkin.
Islep shiǵariw sharayati – bul miynet iskerligi barisinda insangǵa tásir qiliwshi insonga tásir qiluvchi printsipler jiyindisi.
Tábiy ortaliqtaǵi qáwipsizlik – bul ekologiyaniń tarawlarinan biri.
Ekologiya organizdi dógerek átrap penen óz-ara tásiri nizamlarin úyrenendi.