1-ma’ruza temir yo‘l transporti asoslarining asosiy mazmuni reja

Daryo transporti asosan katta mamlakatlarda ichki tashishlarni daryo yo‘llari, kanallar va ayrim suv havzalari orqali amalga oshiradi.

Rasm 1.6. Daryo transporti

Dengiz transporti esa suv yo‘llari bo‘lgan mamlakatlarning asosan tashqi iqtisodiy tashishlari va shu qatorda ichki tashishlar uchun xizmat qiladi.
Umuman, suv yo‘llaridan foydalanishda tabiatan ushbu yo‘llarga mos yo‘nalishdagi ommaviy yuklar (ko‘mir, ruda, mineral- qurilish materiallari, yog‘ochsozlik, qishloq xo‘jalik, don, neft mahsulotlari, quruq yuklar, konteynerlar) tashiladi.

Rasm 1.7. Dengiz transporti

Suv transporti yo‘lovchilarni tashishda yordamchi transport vazifasini o‘taydi. Tashish sarf-xarajatlari nisbatan qimmat, tashish uzoq muddatli. Shuning uchun yo‘lovchilarni tashish asosan ayrim daryo yo‘llari bo‘ylab zamonaviy tezyurar suv kemalarida amalga oshiriladi.

O‘zbekistonda suv yo‘llari juda kam bo‘lib, asosan respublika janubida Amudaryo bo‘ylab qisqa masofalarga tashishlarni bajarishda foydalaniladi.
Havo transporti. Havo transporti eng tezkor transport turi bo‘lib, asosan yo‘lovchilarni uzoq masofalarga tashishga xizmat qiladi. Havo yo‘llari orqali tashishlar zamonaviy havo kemalari-samolyotlarda amalga oshiriladi. Havo transportida yo‘l-qurilish xarajatlari kichik bo‘lib, asosan aeroportlar va navigatsiya-boshqarish tizimlari va harakat vositalari xarajatlaridan iborat bo‘ladi.

Rasm 1.8. Havo transportida yuk ortish

Havo transportining muhim xususiyatlaridan biri istalgan yo‘nalishlarda va nohiyalar orasida tezkorlik bilan eng qisqa va to‘g‘ri yo‘l bo‘ylab muntazam aloqalarni o‘rnatishdir.
Havo transportida yoqilg‘i sarfi nihoyatda katta bo‘lib, tashish tannarhini sezilarli darajada qimmatlashtiradi. Samolyotlarda yonilg‘i sarfi yuklanganlikka, ya’ni yo‘lovchi va yuklarning vazniga bog‘liq bo‘lib, samolyot ichida yuklanganlik hajmining amaliy ahamiyati yo‘q. Shuning uchun ham havo transportida asosan yo‘lovchilar uzoq masofalarga tashiladi. Bundan tashqari, samolyotlar va vertolyotlar bilan pochta, qo‘l yuki, halq xo‘jaligida o‘ta zarur va qimmatbaho yuklar, hamda tezkor harbiy tashishlar bajariladi.

Rasm 1.9. Havo yuk transporti

O‘zbekistonda havo transportining rivojlanishi zamonaviy xalqaro talablar darajasida bo‘lib, uning faoliyati «O‘zbekiston havo yo‘llari» davlat aksionerlik kompaniyasi tomonidan boshqariladi. Respublikaning barcha asosiy shaharlarida texnik yutuqlar darajasida jihozlangan aerodrom xo‘jaliklari mavjud bo‘lib, tashishlar eng zamonaviy havo kemalarida bajariladi.