1 Seminar. Sport tibbiyotining rivojlanishining tarixiy taraqqiyoti. Sport tibbiyoti fani predmeti, maqsad va vazifalari. Sport inshootlariga qo‘yilgan gigienik talablar, sportchilarning shaxsiy gigienasi. Savollarga javob yozing

1 - Seminar. Sport tibbiyotining rivojlanishining tarixiy taraqqiyoti. Sport tibbiyoti fani predmeti, maqsad va vazifalari. Sport inshootlariga qo‘yilgan gigienik talablar, sportchilarning shaxsiy gigienasi.


Savollarga javob yozing:
1. Sport tibbiyotining tarixi, maqsad va vazifalari?
2. Tibbiy ko‘rikning turlari va uning o‘tkazilishidagi farqlarni tushuntirib bering?
3. Sport tibbiyotining rivojlanish bosqichlarini aytib bering?
4. Sport tibbiyoti xizmati oldida turgan vazifalar?
5. Sport tibbiyotining bugungi kundagi o‘rni?
6. O‘zbekiston Respublikasi aholisining sog‘ligini saqlashda va jismoniy tarbiya o‘qituvchilarini tarbiyalashda chiqarilayotgan qarorlar.
7. Tibbiyot va sport tibbiyoti tushunchalari?
8. O‘zbekistonda sport tibbiyotini rivojlanishiga kimlar o‘z xissasini ko‘shdi?
9. Sanitar-gigienik talablarning tashkillashtirilishini ta’riflab bering?
Javoblar:
1. Соғлиқни сақлаш, турли касалликларни даволаш, уларни олдини олиш ва узоқ умр кўриш мақсадида жисмоний тарбия жуда қадим замондан бошлаб қўлланилиб келинган. Жисмоний тарбия ва тиббиётнинг бир бирига боғлиқлиги ҳақида қадимги тарихий адабиётларда қайд этилган. Ҳатто Гиппократ, Геродикус, Гален, Абу Али ибн Сино, Паратселс ва бошқа буюк тиббиёт алломалари жисмоний машқларни, парҳез, массаж, ҳаммомларни турли касалликларни олдини олишда кенг қўллаганлар. Қадимги эгипет, Ҳиндистон, Юнонистон, Рум, Ҳитойда бу воситалардан қўл жангчиларини, гладиаторларни, ҳарбийларни тайёрлашда фойда-лаилган. Уларнинг тиббий назорати ўша даврнинг энг яхши шифокорлари томонидан олиб борилган. Юнонистондаги қадимги Олимпия ўйинлари давридан бошлаб атлетлар тайёргарлиги устидан жиддий тиббий кузатувлар ўтказилган.
Кўҳна юнонистоннинг машҳур врачи Гиппократ – “зарар келтирма” деган. Гиппократнинг врачларга айтган бу васияти ҳозирги замон тренировкаларига ҳам таалуқлидир. Жисмоний тарбия ва спорт машғулотларининг мувоффақиятли бўлиши кўп жиҳатдан машғулотларни тўғри тақсимлашга боғлиқ. Жисмоний тарбия машғулотларидаги берилган машқлар юкламаси шуғул-ланувчиларнинг функсионал ва жисмоний имкониятлари мос келгандагина соғломлаштириш вазифасини ўташи мумкин. Акс ҳолда толиқиш, жисмоний зўриқиш ва бошқа ҳар хил касаллик аломатлари пайдо бўлади.
Х-ХИ асрлардан яшаб, ижод қилган мутаффаккир ва олим Абу Али Ибн Сино “Тиб қонунлари” асарида ҳозирги замон спорт тиббиётига оид кўпгина фикрларни баён этган. Масалан: “соғлиқни сақлашнинг асосий тадбири бадантарбия бўлиб, улар овқат тартиби ва уйқу тартиби” ёки “Мўътадил равишда ва ўз вақтида бадантарбия билан шуғулланувчи одам бузилган хилдлар туфайли юзага келган касалликларни ва мижоз ҳамда илгари ўтган касалликлар туфайли келувчи касалликлар даволовчисига муҳтож бўлмайди”.
Жисмоний машғулотлар билан шуғулланувчининг шахсий ҳусусиятларга қараб олимнинг юритган фикри: “ҳар бир одам учун ўзига хос ҳаракатлар танлаши керак”, “кучсиз кишиларни бадантарбиялари энгил, кучлиларники эса зўрроқ бўлиши керак”, “агар организм мўътадил бўлса, улар учун мўътадил бадантарбия мувофиқ келади”, “тез ва шиддатли ҳаракатлар энгиллари билан бирга қилинадиган ҳаракатларни қилиб алмаштириб туриш ва бир ҳаракат устида тўхтаб қолмаслик керак”. “Бадантарбия давомига келсак қуйидаги уч нарсага эътибор берилади:
1- тери ранги, агар у яхшилана борса, ҳаракатларни ҳали давом эттириш мумкин;
2 - ҳаракатларни энгиллигига, агар улар ҳали энгил бўлса, уларни тамомлаш муҳлати ҳали келмаган бўлади:
3- органларни ҳолати, агар тер кўплиги давом қилса, ҳаракатни давом эттириш мумкин. Агар бу ҳолатлар йўқолиб, чиққан тер томчи-томчи бўлиб оқа бошласа тўхтатиш керак.”
Чарчаш ҳолатини олдини олишда массаж аҳамияти ҳақида бир қанча фикрлар билдирилган.
Ўша замон билим даражасига мувофиқ кўтарилган масалалар эмпирик характерга эга бўлиб, уларни назарий жиҳатдан хосланиши фақат ХИХ-ХХ асрларга келиб мумкин бўлди.
2. Спорт тиббиёти – тиббиётнинг алоҳида йўналиши бўлиб, ўз мақсади, вазифалари, услублари, назария ва ўз муаммоларига эга бўлган илмий-амалий соҳадир. Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спортни тиббий таъминлаш махсус тиббий-жисмоний тарбия хизматлари (кабинетлар, диспансерлар) ва соғлиқни сақлаш орган-ларининг даволаш-профилактик муассасалари орқали территориал принсипда амалга оширилади. Спорт тиббиёти аҳолини даволаш-профилактик хизматининг асосий қисми бўлибгина қолмай, инсоннинг жисмоний тарбия тизимидаги ажралмас бўлагидир.