14- mavzu. Konchilik korxonalari mashinalari elektr yuritmalri va elektr uskunalari Reja

Sinxron mashinalarning vazifalari.
Mexanik energiya deyarli sinxron generatorlar yordamidagini elektr energiyag aylantiriladi. Tez yurar bug‘ turbinalari yordamida aylantiriladigan sinxron generatorlar turbogeneratorlar deyiladi. Ularning aylanish tezligi odatda n=3000,
1500 ayl/min bo‘ladi. Qutblar jufti soni 1,2 ta bo‘ladi.
Daryolar va suv omborlarining suv energiyasidan foydalanib gidravlik turbinalar yordamida aylantiriladigan sinxron generatorlar gidrogeneratorlar deyiladi. Bu holda gidravlik turbina tez aylana olmaydi, shuning uchun standart 50 gs chastotadagi tok olish uchun gidrogenerator qutblari jufti sono ko‘paytiriladi.
Sinxron mashinalar ham bemalol qatta quvvatli asinxron elektr dvigatellari o‘rnini bosib, elektrodvigatellar rejimida ishlashi mumkin. Ular kuchli nasoslar va havo damlari privodlarida ishlatiladi.
Salt ishlaydigan, shu sababli engil mexanik konstruksiyali sinxron dvigatellar sinxron kompensatorlar deyiladi va tarmoqlarning cosφ sini hamda elektr stansiyalarning foydali ish koeffitsientini yaxshilashda ishlatiladi.


Sinxron mashinalarning tuzilishi va ishlash prinsipi
Sinxron mashinalarning ikkita asosiy qismi buladi: e.yu.k. hosil bo‘ladigan cho‘lg‘am joylashtirilgan stator (bu cho‘lg‘am yakor cho‘lg‘ami deyiladi) va rotor. Normal qurilgan mashinalar­ning rotorida o‘ygotish cho‘lg‘amli qutblar o‘rnatilgan bo‘ladi. Stator (yakor) cho‘lg‘ami asinxron dvigatelning stator cho‘lg‘amiga tamoman o‘xshash bo‘ldi.


17.9-rasm. Turbogenerator rotorining umumiy ko‘rinishi.
Turbogeneratorlar rotori ariqchalariga uyg‘otish cho‘lg‘ami joylashtirilgan silindr ko‘rinishida bo‘ladi. (17.9-rasm). Rotor ariqchalari va uygotish cho‘lg‘ami seksiyasi
17.10-rasmda sxematik ravishda tasvirlangan. Sekin aylanuvchan mashinaning rotorida, 17.11-rasmda sxematik ko‘
rsatilganidek chiqiq qutblar bo‘ladi.
Barcha hollarda ham 1 uyg‘otish cho‘lg‘amiga tok uyg‘. uyg‘otuvchidan 2 cho‘tkalar va 3 kontakt halqalar orqali keltiriladi; uyg‘otuvchi-rotor bilan umumiy valga yoki mexanik birlashtirilgan valga o‘rnatilgan parallel uyg‘otishli maxsus o‘zgarmas tok generatoridir (17.12-rasm). Keyingi vaqtlarda uyg‘otish uchun o‘zgarmas tok yarim o‘tkazgichli to‘g‘rilagichlardan olinadi.
Kam quvvatli mashnalar ba’zan teskari prinsipda, ya’ni qutblari qo‘zg‘almaydigan, yakor cho‘lg‘ami esa aylanadigan qilib yasaladi.
Generator quyidagicha ishlaydi. Mashinaning rotorini birlamchi dvigatel (17.11,12-rasm) nominal tezlikda aylantirib beradi, bu tezlik esa dvigatel tezligini avtomatik rostlovchi regulyator yordamida birday saqlab turiladi. Bundan keyin 1 rotor cho‘lg‘amiga I_u uyg‘otish toki berib, generator uyg‘otiladi. Qutblarning doimiy tezlikda aylanuvchi F_a oqimi 4 yakor chulg‘amini kesib (17.12-rasm) unda