2-mavzu. Korxonaning

2.2.Asosiy fondlar amortizatsiyasi va emirilish
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining eskirishi bilan amartizatsiya o‘rtasida mustahkam aloqa bor, biroq bular bir xil tushuncha emas.
Eskirish – bu mehnat vositalaridan foydalanish vaqtida ularning texnik ishlab chiqarish xossalarining asta-sekin yo‘qotish jarayonini aks e’ttiradi.
Eskirish jismoniy va ma’naviy ko`rinishlarda farqlanadi.
Jismoniy eskirish deganda asosiy fondlarning boshlang‘ich iste’mol qiymatining bosqichma-bosqich yo‘qolib borishi tushiniladi. Bunda nafaqat ularning ishlash jarayonidagi eskirishi, balki bekor turishi natijasida ham eskirganligi kiradi. Asosiy fondlarning fizik eskirishi asosiy fondlar sifatiga, ularning texnik takomillashganligiga, texnologik jarayonning xususiyatlariga, ularning ishlash vaqtiga, tashqi ta’sirlardan himoyalanganligiga hamda va ularga xizmat ko‘rsatish darajasiga ham bog‘liq.
Asosiy fondlarning to‘liq va qisman eskirishi farqlanadi. To‘liq eskirganda ishlab turgan asosiy fondlar yo‘qotiladi va joyiga yangisi(kapital qurilish yoki eskirgan asosiy fondlarni joriy almashtirish vositasida) keltiriladi.
Asosiy fondlarning jismoniy eskirishi darajasini aniqlash, nisbatan to‘g‘ri usul bo‘lib ob’yektning tabiiy holatini tekshirishdir.
Asosiy fondlarning jismoniy eskirish darajasini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:

Afd = * 100%

Bu yerda: Afd – Asosiy fondlarni jismoniy eskirish darajasi;
Hxd – Haqiqiy xizmat qilgan davri;
Mhd – Me’yoriy hujjat davri.
Misol: Traktorning me’yoriy hujjat davri 8 yil, haqiqiy xizmat qigan davri esa 5 yil unda traktorning jismoniy eskirish darajasi 62,5% ni tashkil etadi, ya’ny:

Afd = * 100% = 0,625 * 100% = 62,5%

Ma’naviy eskirish – asosiy fondlar qiymatining ularni takror ishlab chiqarish uchun ketadigan umumiy, zaruriy xarajatlarning qisqarishi, yangi va unumdor asosiy fondlarning joriy qilinishi ta’sirida pasayishidir. Ushbu omillar ta’sirida asosiy fondlar o‘zining texnik tavsifi va iqtisodiy samaradorligi jihatdan qoloq bo‘lib qoladi, ya’ni ma’naviy eskirradi.
Korxonalarda asosiy fondlarni yangilashga ketadigan xarajatlari qoplashning asosiy manbai ularning o‘z mablag‘lari hisoblandi. Bu mablag‘lar asosiy fonddan foydalanish mobaynida amortizatsiya ajratmalari shaklida jamg‘ariladi.