4-ma’ruza: Dizelli dvigatellar uchun yonilg’ilar. O´quv moduli birliklari

5. Dizel yonilg`isining loyqalanish va qotish harorati
H avo haroratining pasayishi natijasida dvigatelning ta`minlash tizimini bak-yuqori bosimli nasos uchastkasida yonilg`i uzatish jarayoni buzilishi mumkin. Yonilg`i uzatish tartibini buzilishi va hatto butunlay to`xtab qolishi yuqori haroratlarda eriydigan uglevodorodlarni, birinchi navbatda normal parafinlarni, kristallanishi natijasida vujudga keladi. Qattiq kristall fazalar miqdori ortadi. parafin kristallari kattalashadi va kristall karkas hosil qiladi, natijada yonilg`i harakatlanish xususiyatini yo`qotadi.

4.1-rasm. Yonilg’ining qоtish harоratini aniqlash asbobi:
1-shisha idish; 2-sinalayotgan yonilg`i to`ldirilgan probirka; 3-tiqin,
4-termometr; 5-aralashtirgich.
Kristallanuvchi uglevodorodlar karkaslarini hosil bo`lishi natijasida neft mahsulotlarining harakatlanuvchanlik xususiyatini yo`qotishi qotish deyiladi.
Qotish holati vujudga kelmagan taqdirda ham, yonilg`i tarkibidagi mavjud mayda kristallarni yonilg`i filtrlariga o`tirib qolishi natijasida dvigatelga yonilg`i yetkazib berilishi to`xtab qoladi. Shu sababli dizel yonilg`ilari bo`yicha standartlarda yonilg`i tarkibidagi uglevodorodlarni kristallana boshlanishini (loyqalanish harorati) va yonilg`ini harakatlanuvchanligining yo`qolishini (qotish harorati) tavsiflovchi ko`rsatkichlar kiritilgan.
Loyqalanish harorati deganda, tarkibida suv bo`lmagan tiniq dizel yonilg`isini sovitish jarayonida yonilg`ining loyqalanishini (loyqalanishi) dastlabki belgilari kuzatiladigan harorat tushuniladi, bunda yonilg`ining faza bo`yicha bir jinsliligi yo`qoladi. Yonilg`ini loyqalanishiga yuqorida aytib o`tilganidek, past haroratlarda yonilg`i tarkibidagi yuqori haroratlarda eriydigan uglevodorodlar kristallarini paydo bo`lishi sabab bo`ladi. Yozgi dizel yonilg`ilari uchun loyqalanish harorati minus 5<sup>0</sup>C dan, qishki yonilg`ilar uchun minus 25⁰C - minus 30⁰Cdan yuqori bo`lmasligi kerak. Agar yonilg`i tarkibida suv bo`lsa, u 0-minus 1⁰C haroratdayoq xiralasha boshlaydi.