4-Mavzu: XVII asr o`rtasi XX asr boshida Eron (2-soat) Reja



Download 0,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/10
Sana11.07.2021
Hajmi0,52 Mb.
#115921
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
4-Mavzu

               

             


 

    4.3.Eronda Bobiylar qo’zg’oloni. 

XIX  asrning  30-40-yillarida  Eron  mehnatkashlarining  ahvoli  juda 

og’irlashdi.  Qoloq  feodal  tuzum,  shoh  hokimyatining  zo’ravonligi,  feodallarning 

o’zboshimchaligi  ustiga  chet  el  sarmoyasining  kirib  kelishi  vaziyatni  yanada 

keskinlashtirdi.  Mehnatkashlarni  asoratga  solish  kuchaydi,  ijara  haqi  va  boshqa 

to’lovlar hosilning 2/3 va hatto 4/5 qismini tashkil etardi. 

Shaharlarda chet el tovarlarining ko’plab paydo bo’lishi hunarmandlarning 

xonavayron bo’lishiga olib keldi. 

Eronda  har  yili  ro’y  berib  turadigan  hosilsizlik,  qurg’oqchilik,  kasalliklar 

epidemiyasi  ming-minglab  odamlarni  o’limiga  sabab  bo’lardi.  XIX  asr  birinchi 

yarmida mamlakat aholisi bir necha millionga qisqardi. 

Shaharlarda  kambag’al  aholining  noroziligi  kuchaydi.  Ularga  oddiy 

ruhoniylar, shu jumladan saidlar ham qo’shildi. Ruhoniylarning yuqori boy qatlami 

mujohidlar va ulamolardan farq qilgan holda, quyi qatlam ruhoniylari o’z mehnati 

orqasidan  kun  ko’rardilar.  Ana  shu  quyi  qatlam  ruhoniylari  vakillari  boshlanib 

ketgan xalq harakatining mafkurachilari sifatida  chiqishib, bu harakatga diniy ruh 

berdilar.  Shu  bilan  birga  bu  harakat  hukmron      ijtimoiy  tuzumga  qarshi 

qaratilganligi sababli u rasmiy din – shiachilikga ham qarshi qaratilgan edi. 

1844  yilda  Sherozda  savdogar  oilasidan  chiqqan  23  yoshli  said 

Alimuhammad (1820-1850) o’zini “Bob” ya’ni xalq bilan imom Mahdiy o’rtasida 

vositachi  deb  e’lon  qildi.  (“Bob”  so’zi  arabchada  eshik,  darvoza  ma’nosini 

anglatadi). 

Islom  dini  sektalarida  payg’ambar  avlodidan  bo’lgan  imom  Mahdiy 

qiyomat kuni kelib, yomonlarni jazolab, adolat o’rnatilishi haqida rivoyatlar bor. 

Bob  ta’limotiga  ko’ra  imom  Mahdiy  rivoyatlarda  aytilganidek  uzoq 

kelgusida  emas,  balki  eng  yaqin  vaqt  ichida  aynan  Eronda  paydo  bo’lishi  kerak 

edi.  Shia  ta’limotiga  ko’ra  imom  Mahdi  yer  yuzi  baxtsizlik  va  azob-uqubatlarga 

to’lib  ketganda  odamlar  oldiga  kelishi  kerak  edi.  Bob  esa  ana  shunday  vaqt 

kelganligini,  hokimyat  va  ulamolarning  zulmi  natijasida  xalqning  sabr  kosasi 

to’lganligini,  shuning  uchun  ham  imom  Mahdiy  keladigan  vaqt  bo’lganligini 

aytadi.  Bobning  aytishicha  Mahdiyning  kelishi  bilan  Eronda  adolatli  podsholik 

o’rnatiladi,  har  qanday  zulm  tugatiladi,  hamma  odamlar,  erkak  va  ayollar  teng 

bo’lib, baxtli va farovon hayot kechiradilar. Bob o’z zimmasiga Mahdiy kelguncha 

haqiqatni  xalq  ommasiga  yetkazish  va  odamlarni  Yangicha  hayot  kechirishga 

tayyorlash vazifasi yuklatilganini e’lon qiladi. 

Bobning targ’iboti nafaqat diniy, balki ijtimoiy-siyosiy xarakterga ham ega 

edi. Qisqa davr ichida Bobning izdoshlari – bobiylar soni keskin ko’paydi. 

Hokimyat  bobiylar  harakatini  bo’g’ib  tashlashga  intildi.  1847  yilda 

Alimuhammad  qamoqqa  olindi.  U  qamoqda  bo’lishiga  qaramay  o’ziga  sodiq 




10 

 

odamlar  yordamida  o’z  tarafdorlari  bilan  aloqa  o’rnatdi.  U  qamoqda  o’zining 



asosiy asari “Bayon”ni yozib tugatdi. Bu kitob bobiylar uchun asosiy dasturilamal, 

go’yo  yangi  Qur’on  bo’lib  qoldi.  Shundan  keyin  Bob  o’zini  Mahdiy  deb  e’lon 

qildi. 

Bob  ta’limoti  va  ijtimoiy  talablari  o’zining  mo’’tadilligi  bilan  ajralib 

turardi. Uning maqsadi Eron hukmdorlariga ahloqiy jihatdan ta’sir o’tkazib, ularda 

adolat hissini uyg’otish edi. 

Bobga  nisbatan  xalq  bilan  ancha  yaqin  aloqada  bo’lgan  uning  izdoshlari 

ancha  radikal  dasturni  ilgari  surdilar.  Mozandarondagi  bobiylar  harakatining 

rahbari 

Barforushlik 

mulla 

Muhammadali 



qat’iy  ravishda  hukumatga 

bo’ysunmaslikga  va  boylarning  mol-mulkini  tortib  olishga  da’vat  etdi.  U  Qur’on 

va  shariat  o’z  kuchini  yo’qotganligini  e’lon  qildi.  Odamlar  endilikda  o’z 

xo’jayinlariga nisbatan barcha majburiyatlarni bajarishdan, shu jumladan soliqlarni 

to’lashdan ozod bo’lganliklarini bildirdi. 

Bobiylar  ta’limoti  xalq  ommasi  ichida  keng  yoyildi.  Xurosonda  bu 

ta’limotning  otashin  targ’ibotchisi  Bushruy  qishlog’ilik  mulla  Xusayn  edi. 

Qazvinda  esa  Qurrat-ul-ayn  taxallusini  olgan  Zarrin  Toj  ismli  yosh  ayol  o’z 

chiqishlari bilan mashhur bo’lgan edi. SHoirtabiat go’zal bu ayol bobiylar g’oyasi 

uchun o’z uyi va oilasidan ham voz kechgan edi. 

1848  yil  yozida  Muhammadali  va  Qurrat-ul-ayn  boshchiligidagi 

bobiylarning  katta  guruhi  Mozandaron  va  Xuroson  chegarasidagi  Bedasht 

qishlog’iga  to’planib,  bir  necha  kun  davomida  yangi  ta’limotning  tamoyillarini 

muhokama  qildilar.  Bedashtdagi  yig’ilishlarda  ularning  kelgusidagi  faoliyatiga 

asos  bo’lgan  demokratik  dasturi  shakllandi.  Bobiylar  o’z  dasturlarida  keng  xalq 

ommasi  talablariga  katta  o’rin  berdilar.  Bedashtdagi  chiqishlarda  hukmron 

tuzumga qarshi oshkora kurash boshlashga chaqiriqlar yangradi.  Bu voqea Eronda 

bobiylar qo’zg’oloni boshlanganligini bildirardi. 

Eron  hukumati  Bedashtga  qo’shin  yuborib,  bobiylarni  quvg’in  qildi. 

Ulardan ko’pchiligi, shu jumladan Qurrat-ul-ayn ushlab olinib, turmaga tashlandi. 

Mulla  Muhammadali  va  Xusayn  Barforush  shahriga  keldilar.  Barforush  bobiylar 

harakatining asosiy markaziga aylandi. 

1848  yil  kuzida  700  ga  yaqin  bobiylar  mulla  Muhammadali  boshchiligida 

Barforushni  tashlab  chiqib,  uning  yonidagi  Shayx  Tabarsi  maqbarasini  va  uning 

atrofini egallab oldilar. Ular o’zlarining ijtimoiy g’oyalarini amalga oshirish uchun 

shu  yerga  o’rnashib  olishga  qaror  qildilar.  Bobiylar  Shayx  Tabarsi  ziyoratgohi 

atrofiga  qal’a,  uylar  qurib,  yashay  boshladilar.  Ularning  butun  mulki  umumiy 

bo’lib,  umumiy  qozonda  ovqat  qilinardi.  Mamlakatning  turli  tomonlaridan  bu 

yerga  bobiylar  tarafdorlari  kela  boshladilar.  Bu  yerdagi  bobiylar  soni  2  mingdan 

oshib ketdi. 




11 

 

Tevarak-atrofdagi  xonlar  Shayx  Tabarsini  egallab  olishga  harakat  qildilar, 



lekin bobiylar ularning hujumlarini qaytardilar. Atrofdagi shahar va qishloqlardan 

ko’plab odamlar ularga yordamga keldilar. 

Shoh hukumati bobiylarga  qarshi  2  ming  kishilik doimiy  qo’shin  yuborib, 

Shayx Taborsiyni qamal qila boshladi. Lekin 1849 yil yanvarda bobiylar qal’adan 

chiqib,  shoh  qo’shinini  tor-mor  qildilar.  Bu  g’alaba  natijasida  bobiylar  harakati 

Zanjonda  (Eron  Ozarbayjoni)  va  Fors  viloyatida  keng  yoyildi.  Tehronda  ham 

bobiylar targ’iboti kuchaydi. 

Hukumat  doiralarida  va  feodallar  ichida  sarosima  boshlandi.    Hukumat 

Mazondaronga  yana  katta  qo’shin  va  artilleriya  yubordi.  Lekin  Shayx  Tabarsini 

hujum  bilan  olib  bo’lmadi.  Shundan  keyin  bobiylar  qal’asi  to’la  qamal  qilishga 

o’tildi.  Bobiylar  ichida  ochlik,  o’q-dori,  porox  etishmasligi  boshlandi.  Shunga 

qaramay  ular  qahramonlarcha  jang  qildilar.  Xusayn  ham  jangda  halok  bo’ldi. 

Bahorga kelib qal’a himoyachilarining  soni 250  kishiga  etmas  edi,  shoh  qo’shini 

bu  vaqtda  10  ming  kishini  tashkil  qilardi.  Ochlikdan  azob  chekkan  bobiylar 

muzokara  boshlashga  majbur  bo’ldilar.  Hukumat  qo’shinining  boshlig’i  kurashni 

to’xtatgan  bobiylarni  ozod  qilishga  tantanali  so’z  berdi.  Lekin  1849  yil  may 

oyining  boshida  tirik  qolgan  bobiylar  qal’adan  chiqqanlarida,  ularni  o’rab  olib, 

qurolsizlantirdilar.  Bobiylar  harakatining  oddiy  a’zolari  shu  yerning  o’zida  otib 

tashlandi.  Muhammadali  va  bobiylarning  boshqa  rahbarlarini  Baforushga  olib 

borib, og’ir qiynoqlardan keyin qatl qildilar.  

7  oy  davom  etgan  Mazondaron  bobiylarining  qo’zg’oloni  ana  shunday 

yakunlandi. Lekin mamlakatdagi g’alayonlar to’xtamadi. 1850 yil boshida Yazdda 

ham  bobiylar  qo’zg’oloni  bo’lib  o’tdi.  Tehron  bobiylari  shohga  va  Mirzo 

Tog’ixonga  qarshi  fitna  tayyorladilar,  lekin  fitna  fosh  bo’lib,  7  nafar  bobiy  qatl 

qilindi.  O’limi  oldidan  ular  o’zlarini  Bob  ta’limotiga  sodiq  ekanliklarini  e’tirof 

etdilar. 

1850  yil  Zanjonda  va  Neyrizda  (Fors  viloyati)  yangi  yirik  qo’zg’olonlar 

ko’tarildi. SHoh hukumati bobiylarni qo’rqitish maqsadida 1850 yil iyulda Bobni 

qatl qildi, lekin qo’zg’olonlar davom qilaverdi. Zanjondagi qo’zg’olonni bostirish 

uchun  30  ming  kishilik  armiya  yuborildi,  lekin  qo’zg’olonchilar  taslim 

bo’lmadilar.  Natijada  uzoq  vaqt  davom  etgan  qamal  boshlandi.  Faqat  1850  yil 

dekabrga  kelib  qo’zg’olon  bostirildi.  Taslim  bo’lgan  bobiylar  shafqatsizlik  bilan 

qirib  tashlandi.  Bu  bilan  bobiylar  qo’zg’olonining  asosiy  o’choqlari  tugatildi  va 

qo’zg’olon mag’lubiyatga uchradi. 

 Neyriz  qo’zg’oloni  ham  bir  necha  oydan  keyin  bostirildi.  Asir  olingan 

bobiylarga shafqatsizlarcha azob berildi. 

Neyriz  qo’zg’oloni  bobiylarning  so’nggi  ommaviy  chiqishlari  edi.  1851-

1852-yillarda  ham  bobiylar  bir  necha  marta  qurolli  kurashga  ko’tarildilar,  lekin 




12 

 

keng  xalq  ommasi  bu  harakatdan  chetlashgan  edi.  Bobiylar  qo’zg’olonlari  uzuq-



yuluq, birlashmagan holda yuz bergani uchun hukumat qo’shinlari ularni tez orada 

bostirar  edi. 

Bobiylarning omon qolgan rahbarlari yakka terror yo’liga o’tdilar. 1852 yil 

avgustda  Nasriddinshohga  suiqasd  uyushtirildi.  Suiqasd  amalga  oshmadi,  shoh 

engil  yarador  bo’ldi,  suiqasdchilar  qo’lga  olinib,  qattiq  qiynoqlardan  keyin  qatl 

qilindilar.  Mamlakatda  bobiylar  va  ularga  xayrihohlarga  nisbatan  shafqatsiz 

jazolash  boshlandi.  Bobiylar  harakatida  hech  qachon  ishtirok  etmagan  yuzlab 

kishilar qatl etildi. 

Bobiylar  harakati  tor-mor  etilgach  feodal  zodagonlar  avvalgi  eski 

tartiblarni to’la qayta tikladilar. Natijada Eronning ichki va xalqaro ahvoli yanada 

yomonlashdi. 

Bobiylar  qo’zg’oloni  dehqonlar,  hunarmandlar,  mayda  savdogarlarning 

feodalizmga  va  chet  elliklar  zulmiga  qarshi  qaratilgan  chiqishlari  edi.  Xitoydagi 

taypinlar  qo’zg’oloni,  Hindistondagi  xalq  qo’zg’oloni  kabi  bobiylar  qo’zg’oloni 

ham  Osiyo  xalqlarining  XIX  asr  o’rtalaridagi  ozodlik  kurashining  yorqin 

namunalaridan biri edi. Lekin taypinlar qo’zg’olonidan farq qilgan holda, bobiylar 

qo’zg’oloni  dehqonlar  urushiga  aylanib  ketmadi.  Bu  kurashda  Erondagi  ba’zi 

shaharlar  atrofidagi  dehqonlar  ishtirok  etdi  xolos.  Bobiylar  qo’zg’oloni  stixiyali 

xarakterga  ega  bo’lib,  mamlakatning  turli  viloyatlaridagi  qo’zg’olonlar  o’rtasida 

aloqa yo’q edi. 

Eronda  XIX  asr  o’rtalarida  hali  feodalizm  va  chet  elliklar  zulmi  ustidan 

g’alaba  qozonish  uchun  ob’ektiv  shart-sharoitlar  yo’q  edi.  Dehqonlar  kurashini 

birlashtiradigan  va  unga  rahbarlik  qila  oladigan  burjuaziya  va  ishchilar  sinfi  hali 

shakllanmagan  edi.  Dehqonlarning  chiqishlari  uzuk-yuluq  va  mahalliy  xarakterga 

ega  edi.  Lekin  shunga  qaramasdan  bobiylar  qo’zg’oloni  keyinchalik  Eronda  avj 

olib  ketgan  ozodlik  kurashining  muhim  tayyorgarlik  bosqichi  bo’ldi.  Shuning 

uchun  ham  hukmron  feodal  tuzumni  emirgan  bobiylar  harakati  va  bobiylar 

qo’zg’oloni muhim ijobiy ahamiyatga ega bo’ldi.  

 


Download 0,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish