41. Topshirilgan paxtadan namuna olish tartibini ayting

1000 dona chigit vaznini aniqlash.
Namunalar o‘rtasidagi mumkin bo‘lgan farq 0,5%. Har birida 1000 dona chigiti bo‘lgan, ma’lum g‘o‘za naviga xos chigit partiyasi umumiy namunasidan 2 ta katta namuna tayyorlanadi. Bu 2 ta namunaning har qaysisidan 100 tadan chigit namunasi ajratib olinadi. Olingan 100 talik namunalar alohida tortiladi. So‘ngra bu namunalar ikkalasi qo‘shilib,
10 soniga ko‘paytiriladi.
Masalan: 1-namunadagi chigitning og‘irligi 12,0 g;
2-namunadagi chigit og‘irligi esa 12,5 g.
Bularning o‘rtacha og‘irligi 12,25 g. Tahlil natijalariga ko‘ra shu ikkala namunalar o‘rtasidagi farq 0,5 g bo‘ldi. Bu namunalar to‘g‘ri olingan. 12,25 g og‘irlik o‘rtacha 100 ta chigitning og‘irligini bildiradi. 1000 ta chigitning og‘irligi 12,25 x 10 = 122,5 g bo‘ldi. Demak, shu navga xos bo‘lgan partiyadagi 1000 ta chigitning og‘irligi 122,5 g ekanligi aniqlandi.
Tolalik indeksi (darajasi) ni aniqlash.
Bu ko‘rsatkich urug‘ning tuklanish darajasi bo‘lib, 100 dona chigitdan olingan gramm hisobidagi tolaning sof og‘irligi tushuniladi. Buning uchun namuna paxtasidan 100 ta tolali chigit ajratib olinadi. Har bir tolali chigitli paxta 1 ta bo‘lakchadan olinadi. Namunalar bo‘lakchaning pastki juftligidan tepaga qarab ikkinchi juftlikdan olinadi. Birinchi juftlik tahlil uchun yetarli xususiyatlarga ega emas deb hisoblangan. Har biri 100 ta chigitli paxtadan iborat 2 ta namuna olib chigitdan tolasi tozalanadi va tortiladi. Shu namunadagi 100 ta chigitli paxtadan olingan tolaning vazn ko‘rsatkichi tolalik indesi deb aytiladi. Masalan: 1-namunadagi 100 ta tolali chigitdan olingan tola og‘irligi 7,0 g, 2-namunadagi tola esa 7,8 g chiqdi. Ikkita namunaning o‘rtacha og‘irligi topish uchun shu ikkala namuna natijalari sonini qo‘shamiz va ikkiga bo‘lamiz. Bunda (7,0 + 7,8) : 2 = 7,4 g bo‘ldi. Demak, topshirilgan paxtaning tolalik indeksi 7,4 g ekan. Tolalik indeksini nazariy jihatdan quyidagicha hisoblanadi.
100 . G
I_v = n
Bunda: Iv – chigitli paxtaning tolalik darajasi, g.
G- namunadagi tolaning og‘irligi, g.
n- namunadagi chigit soni, d.
Namuna tanlash
Paxta partiyasidan namunalar tanlash O‘z RST 643 ga muvofiq bajariladi. Tola chiqishini aniqlash uchun namunalar tanlash. Sinov uchun namunalar bankaga solingan yoki stolga yoyib qo‘yilgan (o‘rtacha kunlik) namunadan tanlab olinadi. 300 g dan to‘rtta sinash uchun namuna tanlab olinadi.
O‘lchashni bajarish
Laboratoriya sharoitida har bir to‘da chigitli paxtadan kancha tola chiqishini shu to‘da paxta namunasini 10 arrali jinda ishlab chikib topiladi. Ishlab chiqarish sharoitida esa berilgan to‘d
paxtasining nazorat to‘dasini ishlab tola chiqishi aniqlanadi. Nazorat to‘da paxtalarini zavodda ishlashdan avval paxta tarozida tortiladi, tozalanadi va texnologik mashinalar sozlanadi. Paxta ishlangandan keyin tayyor mahsulotlarni va iflosliklarni alohida yig‘ib tarozida tortib tola, chigit, lint va tolali chikindilar hamda iflosliklarni alohida ulchab, ularning chiqishi aniqlanadi. Olingan namunalar navbat bilan laboratoriya PPV markali jini yordamida chigitdan tolasi ajratiladi. Qo‘lda aniqlansa namuna uchun ajratilgan paxtadagi organik va mineral iflosliklar oldindan tozalanadi. So‘ngra chigitdan tolasi qo‘lda ajratiladi. Ajratilgan tolaning vazni tarozida 0,01 g aniqlik bilan tortiladi.
Tolaning chiqishi quyidagi formula bilan hisoblanadi:

bu yerda: Mv - tolaning vazni, g;
Ms - chigitli paxta vazni, g.