7. мавзу. ИҚтисодиёт ва унинг реал секторини ривожлантиришда хусусий инвеститция-ларнинг ўрни ва аҳамияти режа: 1

Давлат-хусусий шерикликнинг шартнома шакллари
Давлат-хусусий шериклик шартномаси- Давлат (маҳаллий бошқарув) ва хусусий сектор ўртасида муайян ижтимоий аҳамиятга эга ва фойдали фаолиятни амалга ошириш учун тузиладиган маъмурий-хўжалик келишуви. ДХШ амалиѐтида энг кенг тарқалган ишлар - давлат хизматларини кўрсатиш, бошқарув учун, давлат эҳтиѐжлари учун маҳсулотларни етказиб бериш, техник ѐрдам кўрсатиш учун ишларни бажариш учун шартнома тузилиши мумкин. Маъмурий-ҳуқуқий муносабатларда мулкий ҳуқуқлар хусусий шерикларга ўтказилмайди, харажатлар ва молиявий йўқотишлар давлат томонидан қопланиши мумкин.
Ижара (ижара шартномалари) ва лизинг шаклида- Шартнома билан белгиланган шартлар асосида, давлат ѐки маҳаллий ҳокимиятнинг инфраструктура объектларини вақтинчалик фойдаланиш учун ва маълум бир ҳақ эвазига хусусий шерикка ўтказади. Лизинг шартномаси бўйича лизинг олувчи ҳар доим давлат ѐки маҳаллий ҳокимят мулкини сотиб олиш ҳуқуқига эга. Давлат ѐки маҳаллий ҳокимият ва хусусий шерик ўртасидаги ижара муносабатларининг сақлаб қолиниши мулкни вақтинчалик ишлатиш ва муайян ҳақ эвазига ўтказиш ҳисобланади.
Концессия шартномаси- Давлат-хусусий шериклик шартномасининг махсус шаклларидан бири бўлиб, ижтимоий аҳамиятга эга инфратузилмани ривожлантиришга қаратилган ѐки хусусий сектор (концессионер) концессия объектини ишлаб чиқадиган ва унинг фаолиятидан (даромад олишдан) тушадиган ижтимоий манфаатларни ҳимоя қилиш бўйича фаолиятни (концессия объектини) амалга оширишга қаратилган давлат-хусусий ҳамкорлик шаклидир, бунда давлат сектори (грантор) концессия объектига эгалик қилади ва назоратни сақлаб қолади.
Маҳсулот тақсимотига оид битимлар - Давлат хусусий инвесторга ер қаъридаги минерал хом ашѐларни излаш, қидириб топиш ва қазиб олиш ҳамда муайян муддатда улардан фойдаланиш билан боғлиқ иш учун муйян ҳуқуқларни берадиган шартнома ва хусусий сектор ушбу ишларни ўз маблағлари ҳисобидан амалга ошириб, ўзи рискларни ва хавф-хатарларни ўз зиммасига олади.
7.4.Ўзбекистонда иқтисодиёт ва унинг реал секторини ривожлантиришга қаратилган давлат сиёсатининг асосий йўналишлари ва самаралари. Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга қаратилган ислоҳотлардан кўзланган мақсад ва унинг амалга оширилиши натижалари.
Бугунги кунда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳаси нафақат миллий иқтисодиётнинг ўсиш суръатларини жадаллаштиришда, балки бугунги кун учун долзарб ҳисобланган аҳолини иш билан таъминлаш ва турмуш даражасини ошириш масалаларини ҳал этишда ҳам етакчи ўрин тутмоқда.
Кичик бизнеснинг ихчам ва ҳаракатчанлиги, бозор конъюнктураси ўзгаришлари ва истеъмолчилар эҳтиёжларига тез мослаша олиши уни жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг салбий оқибатларини бартараф этиш ва инқироздан кейин иқтисодиёт тармоқларини барқарор шароитда янги иш ўринларини яратиш ва аҳоли даромадини ошириш борасида энг қулай вамақбул воситага айлантирмоқда.
Бугунги кунда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ўзининг иқтисодиётимиздаги ўта муҳим ва салмоқли ҳиссаси, роли ва таъсири, содда қилиб айтганда, бошқа ҳеч бир соҳа ва йўналиш ўрнини боса олмайдиган катта аҳамияти билан давлат ва жамиятимиз ривожида алоҳида ўрин эгаллайди.
Дарҳақиқат, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг изчил ривожланиб боришини таъминлаш орқали мамлакатимизда жамиятимизнинг ижтимоий-сиёсий таянчи ва пойдевори бўлган ўрта синфнинг шаклланишига ва унинг тобора мустаҳкам бўлиб боришига эришилмоқда. Шундай екан, ендиликда кичик бизнесни нафақат сон жиҳатдан кўпайтириш, балки уни аввало сифат жиҳатдан ҳам ривожлантиришимиз, бу борада оддий ишлаб чиқаришдан ички ва ташқи бозорга йўналтирилган мураккаб, юксак технологияга асосланган ишлаб чиқаришга ўтиш масаласига алоҳида эътибор қаратишимиз даркор.
Юртимизда фан, таълим ва ишлаб чиқаришнинг интеграциялашувини янада чуқурлаштириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг инновацион ривожланиш йўлларини ишлаб чиқиш орқали илм-фан ва ишлаб чиқариш ўртасида ўзаро фойдали алоқаларни мустаҳкамлашга бўлган эътибор йилдан-йилга ошиб бормоқда.Ўзбекистон Республикасида хусусий тадбиркорлик, кичик бизнес фаолияти билан шуғулланувчи корхоналар иқтисодиётнинг барча тармоқларида ташкил этилмоқда. Шу билан кичик корхоналарнинг иқтисодиётдаги ўрни ва аҳамияти ортиб бормоқда.
Шундай экан, бундай шароитда, хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнеснинг миллий иқтисодиётни ривожлантиришдаги аҳамияти қуйидагиларда намоён бўлади:
- хусусий тадбиркорлик бозор иқтисодиёти шароитида зарур тезкорликни таъминлаб, ишлаб чиқаришдаги чуқур ихтисослашув ва тармоқлашган коорперацияни яратади, буларсиз юксак самарадорликни таъминлаб бўлмайди;
- бозор учун зарур бўлган рақобатчилик муҳитини яратади, ҳамда ўзгариб турадиган бозор талабига мослаб тезда ишлаб чиқариш турини ўзгартириб олиш қобилиятига эга еканлиги билан ажралиб туради;
Тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш шарт-шароитлари ва омилларини тадқиқ этишга йўналтирилган қатор илмий изланишларда инновацион фаолиятга устуворлик бериш билан боғлиқ илмий хулосалар муҳим аҳамиятга эга. Айниқса, мазкур жараённинг назарий-услубий жиҳатдан тадқиқ этишда С.Жосе ва Д.Мауриcио илмий изланишлари муҳим ўрин эгаллайди. Тадқиқот натижалари давомида тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришда технологияларга устуворлик бериш талаб этилади.
Тадбиркорлик фаолиятида технологик жараённи мувофиқлаштиришнинг молиявий механизми самарадор-лигини оширишда стартаплар тизимидан фойдаланиш таклиф этилади. A.Оостҳуизен, Ж.Ван Вуурен, М.Ботҳа тадқиқотларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини инновацион ривожланиш бошқарув тизимининг ўрни муҳим характер касб этади. А.Г.Кирьяков, В.А.Максимов тадқиқотларида замонавий илм-фан ютуқлари инновацион тадбиркорлик кичик бизнесни ривожлантиришнинг янги усули сифатида муҳокама қилинади. Тадқиқот жараёнида тадбиркорлик фаолиятини инновацион ривожланиш йўналишларини шакллантитриш жараёни мантиқий фикрлаш, илмий мушоҳада, тизимли ёндашув методларидан фойдаланилган ҳолда тадқиқ этилган.
Индукция ва дедукция, статистик ҳамда қиёсий таҳлил методларидан фойдаланилиб тадбиркорлик фаолиятини инновацион ривожланиш шарт-шароитлари ва имкониятлари асослаб берилган. 2015-2020 йилларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг таҳлил натижаларига мувофиқ, ЯИМнинг ўртача 60 фоизи ушбу фаолият тури ҳиссасига тўғри келади.
Шунингдек, 2015-2017 йилларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг саноат соҳасидаги улушини ўртача 42 фоиз,
2018-2020 йилларда эса ушбу кўрсаткичнинг ўртача миқдори 30 фоизни қайд этган.
Ушбу ҳолатни 2018-2020 йилларда мамлакатимиз иқтисодиётининг саноат соҳасига йўналтирилган хорижий инвестицияларни йирик саноат тармоқлари фаолиятини ўзлаштиришдаги ўрни орқали изоҳлаш мумкин. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини мамлакатимиз ташқи иқтисодий фаолиятидаги иштироки ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Агарда, рақамларга эътибор қаратилинса 2020 йил натижаларига мувофиқ экспорт ҳажмининг 20,5 фоизи, импортнинг 51,8 фоизи айнан ушбу фаолият соҳасига тўғри келмоқда.