Adabiyotshunoslikka


Sujetlarning milliy o ‘ziga xosligi va “sayyor sujet” nazariyasining



Download 6,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/23
Sana26.02.2022
Hajmi6,97 Mb.
#465803
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   23
Bog'liq
Adabiyotshunoslika kirish (E.Xudoyberdiyev)

Sujetlarning milliy o ‘ziga xosligi va “sayyor sujet” nazariyasining
asossizligi
Yuqorida aytganlarimizdan ayon bo'ladiki, sujet muhim hayotiy ziddiyatlam i 
va ular jara y o n id a inson xarakterining m o h iy atin i, shakllanishini, riv o jin i 
obrazli tarzda ko‘rsatishga imkon beruvchi m azm u n d o r vositadir. Ilg a rila ri 
ayrim adabiyotshunoslar uzoq yillar davom ida “sayyor sujet” n azariyasi d e b
atalgan xato qarashga am al qilib kelganlar. Bu nazariyaga ko‘ra, tu rli d a v r va 
turli xalq adabiy asarlarida uchraydigan asosiy voqealar chizig‘i yoki a y rim
hodisalar orasidagi o ‘xshashlik bir xalqdagi sujetni ikkinchiSi q a b u l q ilib
olishi orqali yuzaga kelgan deb talqin etila r edi. M asalan, ko‘p x a lq la rn in g
ertaklarida va boshqa folkior asarlarida uzoq vaqt yo‘qoiib ketgan, hatto o ‘lgan 
deb hisoblangan e r yoki kuyovning sezilm as ho lda o ‘z xotini yo q a llig ‘i 
to ‘yida yoxud unashtirilishida qatnashishi tasvirlangan. S hunday v o q e a la r, & 
xususan, qadimgi yunon eposida, “Alpomish” va “Yodgor” dostonlarida uchraydi. 
“ Sayyor sujet nazariyasi” tarafdorlari b u n d a y sujetlarning q an d ay q ilib va 
qaysi ijtim oiy-tarixiy sabablarga m uvofiq b ir xalqdan ikkinchisiga o ‘tg a n in i 
aniqlash uchun ko‘p kuch sarflaganlar. U lar “ D on Ju a n ”dagi ham da M o ly er, 
G oldoni, B ayron, Pushkin yozgan k o ‘p la b asarlardagi o ‘xshash v o q e a la r 
ustida fikr yuritganlarida ham bir sujet voqealari boshqasiga qanday q ilib o ‘tib 
qolganligini aniqlashga uringanlar.
Bu nazariy an in g nuqsoni, dastavval, s h u n d a ediki, u n d a ta k r o r la n m a s
badiiy asarlar sujetlarining butun m urakkabligi va o'ziga xosligi m a z m u n a n
qashshoq, u m um iy qoliplargasolib q o ‘y ilar edi. Asos e ’tibori b ilan “ s a y y o r 
sujet” n o îo ‘g ‘ri, xato alama edi. Turli xalqlar asarlarida ayrim o ‘xshash v o q ea la r 
m avjudligi u la r sujetida m ujassam lashgan o ‘ziga xos boy m a z m u n n in g
takrorlanganligidan dalolat bermaydi. U asarlarda ayrim voqealar o rasid a tashq i 
o ‘xshashliklar b o ‘lsa-da, sujetlari t o ‘liq h o ld a bir-biriga m os k e lm a s va 
orginalligi b ilan ajralib tu rar edi. A yrim o ‘xshash to m o n la r b ir x alq s u je tin i
1
.


ikkinchisi qabul qilib olishi natijasida em as, balk i tu rli xalqlar hayotida 
o ‘xshash!iklar mavjudligi oqibatida yuzaga kclgan.
“ Sayyor sujet” nazariyasi adabiyotshunoslikda qiyosiy-tarixiy m aktab deb 
atalgan yo‘nal¡shga oid “ta ’limot’ïardan biri edi. Rossiyada bu maktabga akademik 
A .N . Veselovskiy asos solgan b o lib , u, u m u m an , tu rli xalqlar orasidagi 
m ad an iy aloqalarni o 'rg a n is h va ularning adabiy -nazariy ishlarda tarixiy 
zaru rü g in i isbotlash so h asid a k o ‘p foydali x izm atlar ham qilgan. “Sayyor 
su je t” nazariyasi qiyosiy-tarixiy m aktabning z a if va soxta “t a ’lim o t”laridan 
biri edi. Sujetni adabiy m aterialn in g butun g‘oyaviy-badiiy boyligini hisobga 
o ig a n , uning ijtim oiy-tarixiy m azm unini to ‘g ‘ri tu sh u n g an , h ar bir milliy 
adabiyo t oldiga m uayyan davrda qo‘yilgan vazifalarni yorqin tasaw u r qilgan 
holdag ina, qiyosiy-tarixiy tarzd a o ‘rganish m um kin.
“ Sayyor sujet” nazariyasi adabiy materíalga b u n d ay yondashishni k o'zd a 
tu tm ag an lig i sababli unga am al qilish natijasida badiiy asarlar tahlili o ‘rnini 
o ‘xshash tafsilotlar va v o q e a la r qidirish egallab q o lar ham da bunday qidirish 
o ‘sh a asarlar m azm uni va aham iyati haqidagi U ishunchani hech narsa bilan 
bo y itm as edi. Zaifligiga, xatoligiga qaram ay, “sayyor sujet” nazariyasi uzoq 
y illa r davom ida adab iy o tsh u n o slik ishlarida k atta o ‘rin tu tib keldi. O lim lar 
faqat XX asrda uning asossizligini isbotlab berdilar.
Y ozuvchining ja h o n m ad an iy a ti xazinasiga q o ‘shadigan milliy hissasi 
tasvirlanayotgan ijtim oiy ziddiyat mohiyatiga m uvofiq keladigan voqealar 
">qimini qanchalik keng va a n iq yoritganiga, aks ettirishning t a ’sirchanligiga 
og‘liq.
D ik kens ja n o b D o m b in in g oilaviy hayotidagi zid d iy atn i tasvirlar ekan, 
1 va tabaq achilik u rf-o d a tla ri hukm ronligi kishilarni shikastlab qo'yishi, 
u la rn in g tu rm ushdagi en g e z g u , m uqaddas h o d isalar, xususan. rnuhabbat 
haqidagi qarashlarini soxtalashtirib yuborishi to ¿g ‘r¡s¡dagi fikm i ilgari suradi.
Sujet oqim ida ayrim o ‘xshashliklar b o ‘lsa-da, h a r b ir no d ir adabiy asar 
m illiy va tarixiy o ‘ziga xosligi bilan bir-biridan farqlanib turadi. Ijtimoiy 
ziddiyatlar tasviridagi va m uallifning ulaiga bo‘lgan m unosabatini ií'odalashdagi 
b u o ‘ziga xoslik adabiy asa rla r sujetining m uayyan xususiyatini belgilaydi.

Download 6,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish