Agroekologiyaning maqsadi va vazifalari


Biosfera zaxiralarining hajmi



Download 50,2 Kb.
bet9/11
Sana21.02.2022
Hajmi50,2 Kb.
#46819
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Agroekologiya якуний

21. Biosfera zaxiralarining hajmi

Биосфера захиралари ривожланиши ва биологик ма^сулдорлик ^осил килувчи усимлик ва ^айвонлар ривожланишининг асосий манбаи ^уёш энергияси ^исобланади ва бу энергия кун, тун ва фаеллар буйича узгариб туради. Ер юзасига ^уёшдан йилига 2,1.1021 ДЖ ёрупшк радиацияси келади. Лекин шу ^уёш радиациясининг жуда оз мшуюри (0,4- 0,7%) усимликлар фотосинтез жараёнига сарфланади, ер юзи буйича уртача 0 ,2 % ни ташкил этса, ю^ори агротехника ^улланиладиган хужаликларда 1,0-1,5% га етади ва шу 1$уёш энергияси Усимликлар томонидан фойдаланишидан ^осил булган органик моддалар ^исобига биосферада умумий бирламчи ма^сулот э^осил булади. 135 www.ziyouz.com kutubxonasi Биосферанинг ма^сулдорлигидан йил давомида ^осил булган органик моддалар одатда тоннада ^исобланади. Сайсра биосферасининг йиллик ма^суддорлигн 83 млрд. г органик моддага тент, шундан 53 млрд. тоннаси ^уру^ликда ва 30 млрд.т Дунс Океанига тугри келади (Ковда,1971). Фотосинтез ^исобига (ассимиляция) тупланадиган углерод ми^дори 1,7.1018 ДЖ энергияга тугри келади, бу эса биосферанинг йиллик ма^сулотидир. Шу микдорнинг 1,35-1,80 млрд. тоннаси инсонларнинг озу^асига кетади. Бу Ер юзи а^олиси сарфлайдиган 9,2.1015 ДЖ умумий энергиясига т5три келади. Биосферанинг йиллик умумий ма^суддорлиги (1,7.1018 ДЖ) солиштирил ганда озу^а учун сарфланадиган энергиянинг коэффициента (СЭК) келиб чи^ади, унинг уртача курсаткичи 0,55 га тенг. СЭК нинг мсцияти турли табиий \удудларни шушм, и^тисодий, илм-фан, техника, агротехника лиги услубларини ^ишло^ хужалик ерларида ^уллашга боглтухнр.




76. Biosferada tirik organizmlarning vazifalari?

Инсон билан ^айвонотдунёси Уртасидагиузаро муносабатлар з^ар доим з^ам тинч йул билан борган эмас. Одамлар Уз тарихининг дасглабки бос^ичларида куп йирпртч з^айвонлар з^ужуми, хавфи остида яшаган. Ш унингучун ^ам инсонлар бундай з^айвонларга карши доимий кураш олиб борган. Кишилар заз^арли з^айвонлар ва з^ашаротлардан ^утулиш мацсадида купларини *;ириб юборган. Буиинг устига уша даврларда овчилик ва бали^чилик инсон фаолиятинингасосий схцалари з^исобланган. Шунинг учун ^ам одамнинг з^айвонот дунёсига таъсири катта булган ва з^айвонларнинг бемалол купайишига уз вацтида салбий таъсир курсатган. ^айвонлар одамлар з^аётида жуда катта аз^амиятга эга булиб, одамзот узига керак булган жуда куп хом ашё ва ози^-овь^ат маз^сулотларини з^айвонлар оламидан олади. Бундан таш^ари ёввойи з^айвонлар, хонаки зцйвонлар учун, уларнингзотини яхшилаш ва янги зотлар етиштиришда манба з^исобланади. Жуда к^п дори-дармонлар уларнинг ма^сулотидан олинган. ^айвонлар оламини урганиш натижалари буйича, турлар сони ва улардаги эндемизмлик буйича Австралияда 235 сутэмизувчилар ва 720 та ^ушлар тури булиб, уларнинг 90% и шу з^удуд учун эндемик з^исобланади. Мадагаскар оролида учрайдиган 300 та ер усти моллюскалар тури, 500 та ((унгизлар тури, 260 та сутэмизувчилар тури (95-99%) эндемикдир. Дунёда учрайдиган 8600-9000цушпар турининг 720 таси, судралиб юрувчиларнинг ва сув-цуру^ликда яшовчи 9000 турнинг 92 таси, б алкрарн и н г 20000-25000 туридан 2800 та, сутэмизувчиларнинг 4000 туридан 322 таси Россия з^удудида учрайди.


28. Agroekosistemalar mahsuldorligini oshirishda moddalar almashinishi va energiya oqimi
Маълумки, Ер юзаси турли табиий ва сунъий системалар тизимларидан иборат. 5^ар бир система ^уёш энергиясидан фойдаланиб, фотосинтез жараёнида органик моддалар хосил цилади. Бунинг учун цуёш энергияси макон-ва^тда турли физиологик жараёнларда усимлик танасидан утиши натижасида фойдали энергия юзага келади. Экосистемаларда энг ю^ори ма^сулотни, биологик массани усимликлар узларининг турли вегетатив ва купайиш органларида туплайди; шу органлар ^уёш нурини ^абул цилиб, 95-97% органик бирикмалар ^осил ^илади. Экосистемаларнинг 1$уёш энергиясини максимал фойдаланишида уларнинг турлар таркиби ^ар хил ва куп хиллиги а^амиятлидир. Экологик ну^таи на* зардан агробиогеоценозларнинг туррун булиши учун сунъий ва табиий системалардаги компонетларни бир-бирига мослаб олиш ма^садга мувофиь^ир. Агроэкосистемалар ма^сулдорлигини ошириш ва эффектив харажатлар сарфлашда цишло^ хужалик экинлари таркибини юцори ^осилдор турли навлар билан таъминлаш асосий йул ^исобланади. К^ушма экинларни экиш, ю^ори механизациялар асосида олиб борилиши ва экинларни турли шаклларда — ^атор1$атор, нухат + соя сули ва жухори ^ушиб, ёки соя + ловия жухори билан, соя бугдой билан, нухатни кунгабо^ар билан ^ушиб экишпар тавсия этилади. 175 www.ziyouz.com kutubxonasi Куп илмий изланишлар натижасида 1500 усимлик турларининг оптик ^обили5гти урганилган. Шундай турларга мезофитлар, ксерофитлар, гигрофитлар, суккулентлар, ут усимликлар, буталар ва дарахтлар киради. 1^уёш энергнясини япро^ уртача (20%) 0,75-1,30 мкм узунликдаги тулцинлар (диапазонида, энг ю^ори (70%) \олатда эса 0,30-0,70; 1,80-2,10 ва 2,23-2,50 мкм диапазонларда цабул к^илади. Экосистемал^рнинг энергия баланси иклим ^удудлар буйича ёруглик энергиясининг оптимал фойдаланишига мослашган. Ер юзининг табиий ^удудлари энергия хусусиятига ^араб, 5 та асосий агроэкосистемаларнинг хиллари ажратилади (Муракаева, 2 0 0 0 ), яъни: 1. Агросистеманинг тропик хили доимий иссицлщ ва усимликларнинг тинимсиз вегетацияси билан характерланади. Бу ердаги деэдончилик куп йиллик экинлар (ананас, банан, какао, кофе, куп йиллик пахта)ни устиришга мулжалланган. Бир йиллик экинлар йил давомида бир неча марта ^осил беради. Агросистеманинг бу хилида антропоген энергия доимий булиб, у тинимсиз дала ишларида сарфланади. 2. Субтропик хнпдаги агроэкосистемаларда антропоген моддалар ва энергия о^ими кам, улар окимида дискретлик ва дисперслик ^олатлар кузатилади. Агросистемаларда ёзги ва ^ишки вегетация даврлари кузатилади. Куп йиллик усимликлар (узум, ёнгок, чой ва бош.) усиб, уларда тиним даври кузатилади. Бир йиллик ёзги усимликлар-жухори, гуруч, соя, пахта, бугдой, арпа кабилардан иборат. 3. Муътадил хилдаги агроэкосистемаларда фа^ат ёзги вегетация ва узо^ ^ишки тиним даври кузатилади. Бу хил системаларга жуда ю^ори антропоген энергия ба^ор, ёз, кузнинг бошланишида сарфланади. 4. 1^утбларга хос агросистемалар хили майда-майда, бирбиридан ажраган, кичик деэдончиликлардан иборат булиб, уларда япро!$лисабзавотлар, арпа, баъзи илдизмевалилар, эртанги картошка экилади. 5. Арктика ^удудига хос агроэкосистемалар хили ^ароратнинг пастлиги, ^аттоки ёз ойларида >^ам узо^ совук булиши туфайли учрамайди. Улар берк жойларда олиб борилиши мумкин. 176 www.ziyouz.com kutubxonasi Юкорида келтирилган агроэкосистемаларнинг 5 та хилида Марказий Осиё табиати ва унда учрайдиган агросистемалар уз аксини топмаган. Шу сабабли текисликдан ю^ори тог минта^асига к^араб ^уйидаги агросистемаларни ажратамиз, яъни: 1. Чул-текислик агросистемаси; 2. Адир-тог олди агросистемаси; 3 . Тог минта^аси агросистемаси; 4. Ю^ори тог агросистемалари; 5. Сув з^авзалари агрогидросистемаси. Маълумки, купчилик усимлик ^опламлари ^уёш нурини, физиологик актив радиакцияни 1 -2 % ютади, чул буталари 0,03%, юцори альп тог ут усимликлари 0,15-0,75%, энг ю^ори урмон экосистемалари 2-4% нурни кяиб, органик энергия ^осил ^илади. Агроэкосистемаларни з^осил ^илувчи, ёругликни севувчи ва ю^ори з^осилдор экинлар ФАР ни ютиши 5-7%, сугориладиган ерларнингэкинлари 1 0%гача ^уёш нурини ютади. Уртача экин майдонлари 1 -4% гача ФАР ни ютади. Агроэкосистемалар ^осилдорлигини оширишда селекция йули билан з^осилдор навларни яратиш, куп ярусли системалар тузиш ва бир турли (навли) агросистемалардан куп турли (поликультура) системаларга утиш ^ншлок; хужалигининг з^озирча долзарб вазифасидир. Агроэкосистемаларда моддаларнинг айланиши литосфера, гидросфера ва атмосферада булиб утадиган турли жараёнларда моддалар ва энергиянинг з^осил булиши з^амда бир з^олатдан бошца з^олатга, бир жойдан иккинчи жойга утишдан сайёрада масса ва энергиянинг айланиши юзага келади. Бунинг асосида з^аётнинг пайдо булиши ва биоген элементларнинг миграцияси ётади. Инсонларнинг к^п ^иррали ишлаб чицариш жараёнлари масса ва энергиянинг айланишига сезиларли таъсир утказади ва бу таъсир з^удудлар ва вацт буйича юзага келади. Масалан, очилмаган система жараёнида аэотнинг айланиши ва агроэкосистемаларни кимёлаш натижасида сув ва ту п р о ^ а 1 0 млн.т азот цолади ва атмосферага цайтмайди. Натижада биоген элементларнинг ортикча тупланиши юзага келиб, табиий сувларни ифлослайди ва тупроф» салбий жараёнлар пайдо булади. 1^ишло^ хужалик ишлаб чи^ариш жараёни моддалар айланиши ва энергия о^ими жойлашишини узгартиради. 177 www.ziyouz.com kutubxonasi Табиий системаларда озу^а моддаларнинг ички айланиши, уларнинг атмосферадан гушадиган ва тупроцдан ювиладиган ^ажмидан анча к^пдир. Бош^ариладиган ^ишлок; хужалик экосистемасида озу^а моддаларнинг та^симланиши узгариб туради, яъни бирламчи продуцентлар ^осил ^илган органик модда ми^дори консументлар улардан редуцантларга етиб боргунга ^адар камайиб боради. Бу жараён, айникса, тупроеда ишлов берилгандан кейин тезлашади, усимлик ^олди^ларини парчаловчи редуцентлар фаолияти ортади. Шундай агротехник ишловлар беришдан кейин, сунъий системаларда табиий системаларга хос уз-узини бош^ариш ва биотик бар^арорлик кобилияти узгаради. Ер юзасидаги ^амма экосистемаларнинг ^аракат ^илиши, уларнинг ^аётчанлиги, эволюцияда ^осил б^лган табиий жараёнлар ма^сули биогеохимик даврларни утишга асосланган. Экосистемаларнинг барцарорлиги, табиий экологик омиллар таъсирида системада юзага келадиган ижобий узгаришлар о^ибатида кузатилади; агроэкосистемаларнинг бар^арор ^аётчан ^аракатини таъминлаш учун доимий, маълум ма^садли, илмий асосланган, биологик ма^сулотни ошириш ишлари олиб борилиши керак. Чунки агроэкосистемаларнинг ма^сулдорлиги моддалар айланиши ва энергиянинг экинзорлар ва атроф-му^ит уртасида утиб туришига богли^ир.

Download 50,2 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish