Andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRILIGI
ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
EKOLOGIYA KAFEDRASI
BIOLOGIYA TA’LIM YO‘NALISHI
3-BOSQICH 301-GURUH TALABASI
ABDULLAYEVA MUSLIMAXONNING
GENETIKA VA GENOMIKA FANIDAN


KURS ISHI


MAVZU: “SITOPLAZMATIK IRSIYLANISH VA UNING MODDIY ASOSOLARI”


BAJARDI: M. ABDULLAYEVA
ILMIY RAHBAR: G.A. DUSMATOVA


Mundarija

Kirish………………………………………………… 3-4 I-BOB Sitoplazmatik irsiylanish va uning tasnifi…………… 5 1.1. Sitoplazmatik irsiylanish haqida tushuncha………………. 5-6 1.2. Plastida bilan bog‘liq irsiylanish…………………………. 7-8 1.3. Mitoxondriyalar bilan bog‘liq irsiylanish………………… 9-10 II-BOB Irsiyatning sitologik va molekulyar asoslari …………… 11 2.1. Hujayra yadrosi va sitoplazmaning irsiy hususiyatlarni o‘zida saqlashi va irsiy axborotning amalga oshishi. ……. 11-20 Xulosa………………………………………………… 21 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………........ 22

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Xromosomalardan tashqarida ro‘y beradigan irsiylanishni nemis botaniklari K. Korrerns va E. Bauriar tomonidan 1908-yilda ixtiro qilindi. Dastlabki vaqtda irsiylanishning bu xili ona organizm orqali irsiylanish degan nom olgan. Aksariyat ko‘pchilik belgilarni irsiylanishida ham ota ham ona organizm qatnashsa. ona organizm orqali irsiylanishda faqat ona organizm qatnashib, ota oranizmning ishtiroki ko‘zga tashlanmaydi. O datda onalik gametasi sitoplazmaga boy bolib , otalik gametasi xromosomalardan tashkil topadi. Shunga ko‘ra zigota sitoplazmasi asosan ona gametasidagi sitoplazma hisobiga hosil boiadi. Bu esa o‘z-o‘zidan ba’zi bir irsiy om illar ona organizm gametasining sitoplazmasida joylashgan, degan xulosa uchun asos bo‘ladi. Natijada ona organizm orqali irsiylanish o‘rniga sitoplazmatik irsiylanish tushunchasi ko‘pchilik tomonidan e’tirof qilina boshlandi.
Sitoplazmatik irsiylanish kashf etilganiga ancha muddat o‘tgan bo‘lsada, XX asrning 60-yillariga qadar u irsiyatning xromosoma nazariyasiga qaraganda sekin rivojlandi. Buning uch xil sababi bor:
1) Fenotipda namoyon boladigan hamda sitoplazma orqali irsiylanadigan nishonli belgilarni topish qiyinligi;
2) Mutatsiyaga uchraydigan nishonli belgili organoid bitta bo‘lmasligi, aks holda u boshqa organoidlar tomonidan hujayra bo‘linishida siqib chiqarilishi;
3) Meyoz bo‘linishda xromosomalami qiz hujayralarga tarqalish mexanizmiga o‘xshash mexanizmning sitoplazma organoidlarida hozirgacha topilmaganligi.
Plastida bilan bog‘Iiq irsiylanish 1908 -1909-yilda K Korrens va Е.Вaur tomonidan aniqlangan. Ularning tadqiqotlarida nomozshomgul hamda itog‘iz o‘simligida chipor bargli va yashil bargli formalari chatishtirilganda tubandagicha natija olingan: birinchi tajribada urug‘chi sifatida yashil bargli, changchi sifatida chipor bargli o ‘simlik olinganda F1 dagi barcha o‘simliklaming bargi yashil bo‘lgan. Chipor bargli o ‘simlik urug‘chi, yashil bargli o ‘simiik changchi sifatida olinsa F1 da oq bargli, chipor bargli, yashil bargli o‘simliklar rivojlangan. F1 duragaylardagi oq, chipor va yashil bargli o ‘simliklar rivojlanishi siri bunday o‘simliklarning hujayralaridagi plastidalami o‘rganish tufayli aniqlandi. Ma’lum bo‘lishicha chipor bargli o‘simliklarda xloroplastlarning ikki tipi: normal xlorofil pigmentiga ega hamda o ‘zgargan ya’ni xlorofil pigmentiga ega bolmagan plastidalar uchrar ekan. Meyoz bo‘linishda odatda yadrodagi xromosomalar, genlar gametalarga teng taqsimlansa, sitoplazmadagi plastidalar. mitoxondriya gametalarga notekis taqsimlangani sababli F1naslda oq, chipor, yashil bargli o ‘simliklar hosil boladi. Nomozshomgulning oq bargli shoxlarida yetilgan gul urug‘chi, yashil bargli o‘simliklar changchi qilib olingan tajriba variantida esa F1 dagi barcha duragaylar urug‘idan oq bargli maysalar rivojlangan, ammo ularda fotosintez jarayoni ketmaganligi sababli nobud bolgan.