Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

4 

library.ziyonet.uz/ 

 

 

Yaxlit ma’noli gʻazal radif-soʻzga urgʻu berib, shoirona vahiyatni namoyon etish, yo 

biror-bir hodisadan ta’sirlanib, his-hayajonni toʻkib solish, shu voqea mohiyatini ochish, 

yoxud muayyan an’anaviy turkumcha-tamsillar, obraz-ifodalar atrofida suxansozlik 

qilish. lutf koʻrgatish niyatning mevasidir. Chunonchi, ulugʻ shoir jon va jonon mavzuida 

bir turkum dilbar gʻazallar yaratgankim, shulardan birini quyida toʻla keltiramiz: 

Har labing oʻlganni tirgʻuzmakda jono, jon erur, 

Bu jihatdan bir-birisi birla jonojon erur. 

Jonim andoq toʻldi jonondinki, boʻlmas fahmkim, 

Jon erur, jonon emas, yo jon emas, jonon erur. 

Boʻlsa jonon bordudur jon ham, chu jonon qildi azm, 

Jon ketib jonon bila, jondin menga hijron erur. 

Jon manga jonon uchundur, yoʻq jonon jon uchun, 

Umr jononsiz qatiq, jonsiz vale oson erur. 

Borsa jon jonon yitar, gar borsa jonon jon ketar, 

Kimsaga jononu jonsiz umr ne imkon erur. 

Hushdurur jonu jahon jonon bila, jonon agar boʻlmasa, 

Jon oʻylakim oʻlmas, jahon zindon erur. 

Jonim ol, ey, hajru jononsiz manga ranj aylama, 

Chunki jononsiz Navoiy jonidin ranjon erur. 

Gʻazalda «jon» soʻzi oʻn toʻqqiz, «jonon» soʻzi oʻn olti marta takrorlanib kelgan. Biroq 

bu qaytariqlar bizga noxush tuyulmaydi, aksincha, kuchli zavq uygʻotadi, shoirning 

zakovati, topqirligiga qoyil qolamiz, Qarshimizda oʻziga xos butun bir gʻazal-tajnis, ya’ni 

bir oʻzakli, talaffuzi, shakli oʻxshash, ammo ma’nolari xilma-xil soʻzlar vositasida barpo 

boʻlgan hayratomuz san’at namunasi. Ayonki, tajnis klassik she’riyatimizda keng 

tarqalgan usul, lekin yetti baytli gʻazalda ikki jinodosh soʻzning boshdan-oxir har gal 

yangi ma’noda, yangi jilo, yangi tovlanish bilan bunday zanjirlanib kelishi favqulodda 

hodisa. Goʻyo usta zargar bir boʻlak javohirdan turfa tarovatli marvarid donalarini 

suftalab, ipak ipga tizib chiqqanday. Va lekin shu narsa ham esda tursinkim, ulugʻ shoir 

soʻz sohibqironi ekanini koʻz-koʻz qilish uchungina bu san’atga qoʻl urgan emas. Bu 

san’at zamirida Navoiy qalbida hamisha yashab, koʻkarib turgap ezgu-ardoqli fikrlar: 

ishq, vafo, sadoqat haqidagi munavvar, muborak gʻoyalar porlab diqqatimizni tortadi. 

Soʻz —tafakkur xizmatida, san’at — fikr va gʻoyaning koʻrki, targʻibotchisi. 

 

---