Человеческий капитал мира

Меҳнат ҳақидаги илмий қарашлар тизими

• В.Петтидан фарқли ўлароқ, француз таълимотчиси Пьер Баугилбер (1646-1714) ишлаб чиқаришда ишчи кучи ва меҳнат омилини биринчи даражага қўйди. У қийматнинг меҳнат назариясига асос солиб, «бозор баҳоси» ва «ҳақиқий баҳо» тушунчаларини изоҳлаб, фарқлаб берди. Ушбу изоҳга кўра, ҳақиқий баҳо меҳнат сарфи билан белгиланади, деган фикрни билдирди. П.Баугилбер «шахсий манфаат» тамойилини илгари сурар экан, ишлаб чиқаришда ишчи кучининг манфаатларини хам унутмаслик, ҳисобга олиш керак, деб таъкидлайди.
• Физиократизм таълимотининг асосчиси француз олими Франсуа Кенэ (1694-1774) иқтисодиётга «соф маҳсулот» тушунчасини киритиб, у фақат қишлоқ хўжалигида, деҳқончиликда яратилади, деган фикрни илгари суради. Соф маҳсулот назариясига асосланган ҳолда Ф.Кенэ ишловчиларни (жами иш билан бандларни) унумли ва унумсиз синфларга ажратади. Ушбу таснифга кўра, унумлилар синфига фақат қишлоқ хўжалигида, деҳқончиликда банд бўлганлар киритилиб, бошқа тармоқ ходимлари (саноатчилар, ҳунармандлар, савдогарлар) унумсиз меҳнат вакиллари саналган.

Меҳнат ҳақидаги илмий қарашлар тизими

• Классик иқтисодий мактаб таълимотининг юқори чўққисига етишида британиялик олимлар Адам Смит (1723-1790) ва Давид Рикардо (1772-1823)ларнинг ҳиссаси беқиёсдир. А.Смит тадқиқотларининг туб асоси инсонлар манфаати ва уларнинг турмуш даражаси масалаларидан иборат бўлган. У «Халқлар бойлиги» асарида бу борадаги иқтисодий қарашларини илгари сурган. Унга кўра, жамият бойлиги ишлаб чиқариш жараёнида меҳнат туфайли пайдо бўлади. А.Смит меҳнатни барча соҳаларда бойликнинг асоси, деб билади. Унинг таъкидлашича, иқтисодий тараққиётнинг муҳим омили меҳнат тақсимотидир. Aгар ҳар бир киши ёлғиз ишлаётган бўлса, барча операцияларни бажарса, унда бир иш кунида у 20 та пин ишлаб чиқаришга қодир. Aгар устахонада ҳар бири битта операцияга ихтисослашган 10 нафар ишчи ишласа, улар биргаликда 48 минг дона пин(тўғноғич) ишлаб чиқаради. Меҳнатни мануфактурада ташкил этиш натижасида унинг унумдорлиги 240 баробар ортди. Бу эса, меҳнат тақсимотининг меҳнат унумдорлигига таъсири кучли эканлигини аниқланди.
• Олимнинг таъкидлашича, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми аҳолининг фойдали меҳнат билан шуғулланаётган қисми ва унумдорлик даражаси билан белгиланади. А.Смит мамлакат миллий бойлигини кўпайтиришнинг асосий омиллари сифатида аҳоли сони, фойдали иш билан шуғулланувчилар миқдори, меҳнат тақсимоти ва унумдорликнинг ўсишини алоҳида эътироф этади. Ушбу иқтисодий нуқтаи назарлар замонавий фанда кам маъқулланиб, ўз амалий тасдиғини топган.