Chi 19- guruh talabasi Subxonova Sitorabonuning Ingliz va o’zbek tillarida sodda gaplarning ifodalanishi mavzusidagi kurs ishi


Kesim ergash gapli qo`shma gaplar



Download 80,79 Kb.
bet3/9
Sana21.07.2022
Hajmi80,79 Kb.
#833113
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
S. SITORABONU

Kesim ergash gapli qo`shma gaplar. Bosh gap tarkibidagi kesim vazifasida qo`llangan ko`rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gapga kesim ergash gap deyiladi. Kesim ergash gap bosh gapga ko`rsatish olmoshi tarkibidagi –ki yuklamasi yordamida bog`lanadi:
Toleim shulki, jahonda bir guliston tanladim.
Bosh gap tarkibida ega vazifasida qo`llangan ko`rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gapga ega ergash gap deyiladi. Bunday ergash gaplar bosh gapga nisbiy so`zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida keluvchi –ki yuklamasi yordamida bog`lanadi. Qiziqki, uyquda ham miya o`z faoliyatini to`xtatmaydi. Bosh gap tarkibida hol vazifasida qo`llangan ko`rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi yoki bosh gap orqali ifodalangan mazmunning sababi, maqsadi, sharti, payti, holati, miqdor-darajasi kabilarni bildirgan ergash gaplarga hol ergash gaplar deyiladi. Bosh gap tarkibida to`ldiruvchi vazifasida qo`llangan ko`rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gaplarga to`ldiruvchi ergash gaplar deyiladi.Bilinki, jim turib salomat bo`lish, gapirib malomatga qolishdan afzalroq. Bosh gap tarkibida aniqlovchi vazifasida qo`llangan ko`rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gapga aniqlovchi ergash gapli qo’shma gap deyiladi. Odamlar borki, kelajakni oldindan bashorat qila oladilar.
Bog`lovchisiz qo`shma gaplar va ularning turlari. Maxsus bog`lovchi vositalarsiz asosan ohang yordamida birikkan sodda gaplardan tuzilgan qo`shma gaplar bog`lovchisiz qo`shma gaplar deyiladi. Bunday qo`shma gap qismlari ohangdan tashqari ayrim so`zlarning takrorlanishi, gap qurilishi umumiy bo`laklar vositasida birikadi. Kech kirdi,tevarak-atrofga qorong`ulik tusha boshladi. Bog`lovchisiz qo`shma gaplarda tinish belgilari quyidagicha bo`ladi:
1. Agar bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari bir paytda yoki ketma-ket yuz bergan voqea-hodisalarni ifodalasa, ular orasiga vergul qo`yiladi: Arava hijirlab borar, aravakash esa xirgoyisini bir zumga ham to`xtatmas edi
2. Agar bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari o`zaro mazmunan bir-biridan ancha uzoq bo`lsa, ular orasiga nuqtali vergul qo`yiladi: Yomg`ir chelakdan quyganday sharillab yog`ardi; uning xayoli uzoq yoshlik paytlarida kezar edi.
3. Bog`lovchisiz qo`shma gapning ikkkinchi qismi birinchi qismning sababini bildirsa, izohlasa, to`ldirsa, ular orasiga ikki nuqta qo`yiladi:
Gap shu: ertaga men bilan yo`lga chiqasiz.
4.Agar bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari o`zaro zidlik yoki o`xshashlik munosabatiga kirishgan bo`lsa, ular orasiga tire qo`yiladi: Qor yog`di- don yog`di.
Yoshim yetmish ikkida-o`zim yigitman. Yuqoridagi olingan ma’lumotlarga asoslanib, shunday xulosaga kelishimiz mumkinki, har ikki tilda ham qo’shma gaplar tuzilish jihatdan yetarlicha yoritilgan.1.2Hozirgi zamon tilshunosligida qo’shma qaplar hajmi masalasi. Qo’shma gaplar nazariyasida shuningdek, professor G’.M. Hoshimov tomonidan yaratilgan ―taksemik nazariya‖ ham mavjud bo’lib, bu nazariya asosan mavjud qo’shma gaplarning tuzilish jihatidan hajmi masalasi tadqiq qilingan Professor G’.M. Hoshimovning olib brogan ilmiy tadqiqoti o’zi tomonidan yaratilgan taksemik birliklar nazariyasiga bag’ishlangan bo’lib, u zamonaviy tilshunoslikning dolzarb masalalaridan biri – qo’shma gaplar tipologik va umumiy sintaksisi nazariy asoslarini yaratishga hamda ― Turli tizimdagi tillarda qo’shma gap tipologiyasi mavzusiga bag’ishlangan. U qo’shma gaplarning ko’pchilik olimlar tomonidan hanuzgacha e’tiborga olinmay kelinayotgan so’z kabi yaxlit belgilik xususiyatiga jiddiy ahamiyat berib , shu asosda tadqiq etilayotgan birliklarga yondashishni qat’iy tamoyil qilib qo’ygan, natijada ularning bir qator munozarali jihatlariga jumladan, qo’shma gaplarning struktural – semantik tasnifi va tavsifi, ularning umumsintaktik maqomini tashkil etuvchi komponentlarning lisoniy tabiati, bog’lovchi vositalar turlariga o’zgacha yondoshib tegishli xulosa va yechimlarga kelgan. Uning tadqiqoti shuni ko’rsatadiki, sintaksis va uning birliklari bo’lgan monotaksema va politaksemalar har qanday til uchun universal daraja hisoblanadi. Taksema (taxeme) so’zida ko’pgina lingvistik birliklarni mujassamlashtirgan sintaktik birlik bo’lib, eng kamida bitta ega va bitta kesimdan iborat bo’ladi. Monotaksema (monotaxeme) bir ega-kesimlik shaklidan iborat bo’lgan gap – sodda gap bo’lsa, politaksema (polytaxeme) esa bir necha ega kesimlik shaklidan iborat bo’lgan gap – qo’shma gapdir.3



Download 80,79 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish