Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Туркия ва Бухоро ўртасидаги шартномани султон Боязид II ва Шайбонийхон Эрон сафавийларига қарши кураш тўғрисида тузган. Шайбонийлар элчиси 1515 йил Султон Салим ҳузурига борди. Султон Салимнинг элчиси ўша йили (1515) Бухорога султоннинг мактубини олиб келади, султон ўз мактубида Убайдуллахонни Эронга қарши курашга чақиради. Бунда Туркиянинг манфаати ётар эди. Туркия Бухоронинг ички ишларига ҳам аралашди.
Туркия шайбонийларнинг Мовароуннаҳр тахти учун курашида Тошкент ҳокими Бароқхон - Наврўз Аҳмадхон ибн Суюнчхўжага ҳарбий куч жўнатган. Бароқхоннинг Тошкентдаги қароргоҳида 300 нафар турк аскари хизматда бўлган. Туркия сафавийларга қарши курашда шайбонийлардан фойдаланибгина қолмай, Бухоро хонлигида ўз сиёсий таъсирини кучайтириш мақсадида ҳам бу ички курашида фаол қатнашди.
Эрон ва Бухоро манфаатлари тўқнашган нуқта Хуросон бўлиб, бунинг сабаби Хуросоннинг ҳарбий-сиёсий, савдо-иқтисодий жиҳатдан муҳим аҳамиятга эга эканлигида бўлиб, Хуросон Эрон, Бухоро ва Ҳиндистон йўналишида дарвоза вазифасини ҳам ўтар эди. Хуросон назорати масаласида шайбонийлар ва сафавийлар ўртасида кураш кетган. Шайбонийлар Хуросон масаласида Шайбонийхон, Убайдуллахон, Абдуллахон II даврида устунлик қилган. Абдуллахон II Хуросоннинг Марв, Нишопур, Машҳад каби йирик шаҳарларини эгаллаган.
Россия-Бухоро муносабатлари XVI асрнинг иккинчи ярмидан ривожлана борди. Абдуллахон II Россия билан савдо алоқаларини яхшилашга ҳаракат қилди, бу орқали ўз давлатининг сиёсий аҳволни мустаҳкамлашга эришмоқчи эди. Чунки Иван Грозний (1533-1584) даврида Россиянинг мавқеи кучая борди. Иван Грозний даврида Қозон (1552), Ҳожитархон (1556) хонликлари, Волга бўйи ва Ғарбий Сибир босиб олиниши Россияга савдо йўлларини назорат қилиш имконини берди. Волга атрофидаги вилоятларда савдо қилиш Бухоро савдогарлари учун қулай эди, чунки Россия яқин қўшни бўлиб, Қозон татарлари ва бошқардлар билан дин ва тили ҳам яқин эди.
Абдуллахон II Москвага 1557-1558 йй. элчилар юборди, элчилар Астрахан орқали Москвага бориб Иван Грозний ҳузурида бўлади. Элчилар ўз хонлари номидан Грознийдан савдогарларнинг Волга бўйлаб эркин ўтишларига ижозат сўрайди. Москвадан элчилар ўқ-дори, ов қушлари ва матолар олиб келган.
Россия ҳам Бухоро хонлиги билан савдони ривожлантиришдан манфаатдор эди: 1) Россия ўз товарларини сотиши учун Бухоро қулай бозор эди. 2) Россия Бухоро орқали Осиё давлатларига, 1-ўринда Ҳиндистонга чиқиш имконига эга бўларди.
Москвада 1555 йил ташкил этилган «Москва савдо компанияси» вакили Антоний Женкинсон бошлиқ элчилар рус подшосининг гувоҳномаси билан 1558 йил Бухорога юборилди. Женкинсонни Бухорода Абдуллахон II қабул қилди. Женкинсон Бухоронинг халқаро ва ички савдо имкониятларини «Россиядаги Москва шаҳридан Бақтриядаги Бухоро шаҳригача 1558 йилги саёҳат» номли эсдаликларида баён қилган. А.Женкинсон элчилиги натижасида Россия-Бухоро ўртасида яхши савдо-дипломатик алоқалар йўлга қўйилди.