Faoliyatinining huquqiy tartibga

Gʻazna majburiyatlari - emissiyaviy qimmatli qogʻozlar boʻlib, ular emissiyaviy qimmatli qogʻozlar egalari davlat byudjetiga pul mablagʻlari kiritganligini tasdiqlaydi va bu qimmatli qogʻozlarga egalik qilishning butun muddati mobaynida qatʼiy belgilangan daromad olish huquqini beradigan qimmatli qogʻoz turidir.
Ushbu qimmatli qogʻozlar davlat tomonidan ishlab chiqariladi. U maʼlum bir muddat davomida asosan korxona va tashkilotlardan, shuningdek jismoniy shaxslardan qarz oladi. Gʻaznachilik majburiyatlari inflyatsiyaga bardosh beruvchi qimmatli qogʻoz turi emas, shu tufayli ham uninig kam muddatli (asosan 1 yilgacha) turi kreditorlar tomonidan afzal koʻriladi.
Oʻzbekistonda Gʻazna majburiyatlari muddatlari boʻyicha quyidagi uch turga ajratiladi:

1. 
   Uzoq muddatli – bunday turdagi gʻazna majburiyatlari 5 yil va undan ortiq yil muddatga chiqarilishi mumkin. Gʻazna majburiyat- larining bu turi qimmatli qogʻozlarning xalqaro amaliyotida “bond” deb ataladi.
   

2. 
   Oʻrta muddatli – 1 yildan 5 yilgacha boʻlgan muddatga chiqariladi. Bu kabi gʻazna majburiyatlari xalqaro amaliyotda “note” deb nomlanadi.
   
3. 
   Qisqa muddatli – 1 yilgacha muddatga chiqarilgan gʻazna majburiyatlari boʻlib, qimmatli qogʻozlarning xalqaro amaliyotida “bill” deb ataladi.
   

Oʻz tabiatiga koʻra gʻazna majburiyatlari davlat obligatsiyalariga juda yaqin. Amalda gʻazna majburiyatlari jismoniy shaxslar uchun chiqariladigan davlat obligatsiyalaridan boshqa narsa emas, ular boʻyicha daromadlarni qimmatli qogʻozlarga egalik qilishning butun muddati davomida olish mumkin⁴⁷.
Depozit sertifikati — bankka qoʻyilgan omonat summasini va omonatchining (sertifikat saqlovchining) omonat summasini hamda sertifikatda shartlashilgan foizlarni sertifikatni bergan bankdan yoki shu bankning istalgan filialidan belgilangan muddat tugaganidan keyin olish huquqini tasdiqlovchi noemissiyaviy qimmatli qogʻoz.
Depozit sertefikati (inglizcha- certificate of deposit) depozit sertefikati qimmatli qogʻozini sotib olish uchun ajratilgan pul mablagʻlarini bankka omonatga qoʻyilganligi toʻgʻrisida omonatchiga
- depozit sertefikati qimmatli qogʻozini sotib oluvchiga sertefikatda belgilangan muddat tugagach, depozit summasi va unga tegishli foizlarni olish huquqini beruvchi kredit muassasining guvohnomasidir. Bank sertifikatni muddatidan oldin toʻlovga taqdim etilishi ehtimolini nazarda tutishi mumkin. Bunday hollarda bank tomonidan oldindan, sertifikatni berish vaqtida belgilangan sertifikatning unda yozib qoʻyilgan qiymati va pasaytirilgan stavka boʻyicha foizlar toʻlanadi. Sertifikat egasiga sertifikatning muomalada boʻlish muddati tugashi bilan uning egasiga tegishli boʻlgan dastlab chiqarish va muomalada boʻlish shartlarida belgilangan stavka boʻyicha foizlar emitent bank tomonidan, ushbu sertifikat xarid qilingan vaqtdan qatʼiy nazar toʻlanishi lozim. Sertifikatlar bir martalik qilib ham, seriyali, egasining nomi yozilgan yoki koʻrsatuvchi egalik qiladigan turlarda ham chiqarilishi mumkin. Depozit sertifikatlarini chiqarish qimmatli qogʻozlar bozorini tartibga solish boʻyicha vakolatli davlat organi bilan kelishilgan holda Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki





⁴⁷ Butikov I.L. Qimmatli qog`ozlar bozori. Darslik – Toshkent. Konsauditinform, 2001.-37-бет.
tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Veksel — veksel beruvchining yoxud vekselda koʻrsatilgan boshqa toʻlovchining vekselda nazarda tutilgan muddat kelganda veksel egasiga muayyan summani toʻlashga doir qatʼiy majburiyatini tasdiqlovchi noemissi- yaviy qimmatli qogʻoz. Veksellarni chiqarish qimmatli qogʻozlar bozorini tartibga solish boʻyicha vakolatli davlat organi bilan kelishil- gan holda Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Qimmatli qogʻozlarning hosilalari - oʻz egalarining boshqa qimmatli qogʻozlarga nisbatan huquqlarini yoki majburiyatlarini tasdiqlovchi va yuridik shaxslar tomonidan opsionlar, qimmatli qogʻozlarga doir fyucherslar, depozitar tilxatlar va boshqa moliyaviy vositalar tarzida chiqariladigan qimmatli qogʻozlardir.
Qimmatli qogʻozlar hosilalari shartnomalar boʻlib ular boʻyicha bir tomon qimmatli qogʻozlarning maʼlum bir miqdorini maʼlum muddatda kelishilgan narxda sotib olish yoki sotish huquqi yohud majburiyatini oladi.
Oʻzbekistonda QQH ni chiqarish va ular muomalada boʻlishining oʻziga xos xususiyatlari mavjud. Qimmatli qogʻozlarning hosilalarini chiqarish va muomalada boʻlishi tartibiga koʻra respublika hududida faqat ularning negizida aksiyadorlik jamiyatlarining qimmatli qogʻozlari yotadigan QQH chiqarilishi mumkin. Mazkur QQHning emissiya prospekti davlat roʻyxatidan oʻtishi va belgilangan tartibda roʻyxatga olish raqamiga ega boʻlishi lozim.
QQH hujjatli yoki hujjatsiz shaklda (hujjatsiz shakldagi chiqa- rilishlar global sertifikatlar bilan rasmiylashtiriladi) egasining nomi yozilgan shaklda, sinflar va seriyalarga boʻlingan holda chiqarilishi mumkin.
Suquq Bugungi kunda mamalakatimizda moliyalashtirishning muqobil shakllarini yaratish hamda aholi va tadbirkorlarning oʻsib borayotgan ehtiyojlarini qondirish, taklif etilayotgan moliyaviy xizmatlar turini kengaytirish, islom moliyalashtirish tamoyillari aso- sida ichki va tashqi kapital bozorlaridan resurslarni safarbar etish uchun katta ehtiyoj mavjud. Shu tufayli ham islom moliyaviy tamoyil- lariga asoslangan suquq qimmatli qogʻozlarini ishlab chiqarishga zarurat tugʻilmoqda.