Faollashtiruvchi savol va topshiriqlar

Pul emissiyasi — davlat tomonidan muomalaga pul chiqarish.

• Tijorat banklari esa bu pulni o‘z mijozlari — firma va aholiga yuqoriroq foiz stavkasida qarzga beradi. Shu tariqa, ikki pog‘onali kredit tizimi vujudga keladi.
• Bu holatda, agar davlat muomaladagi pul miqdorini kamaytirib, inflatsiyaning oldini olmoqchi bo‘lsa, markaziy bankning tijorat banklariga beradigan qarzlarining foiz stavkasi oshiriladi.

• O‘z-o‘zidan tijorat banklari ham mijozlariga beradigan qarzlari foiz stavkasini oshiradi. Natijada, tijorat banklari mijozlari, firma va aholi yuqori foiz stavkali qarzlarni olmay qo‘ya boshlaydi. Muomaladagi pul miqdori kamaya boshlaydi.
• Mablag‘ yo‘qligi tufayli tadbirkorlar faoliyati ham susaya boshlaydi. Aksincha, agar davlat muomaladagi pul miqdorini oshirib, tadbirkorlarni mablag‘ bilan ta’minlab, ularning faolligini oshirmoqchi bo‘lsa, markaziy bank qarzlarining foiz stavkasi kamaytiriladi.

• Markaziy bank muomaladagi pul miqdorini tijorat banklarining zaxira normalarini belgilash orqali ham nazorat qilib borish imkoniyatiga ega.
• Tijorat banklarining mablag‘lari ikki qismdan iborat bo‘lib, birinchisi bank ixtiyorida bo‘lgan mablag‘lar bo‘lsa, ikkinchisi banklarning zaxira mablag‘laridir. Tijorat banklarining zaxira mablag‘lari muomaladagi pul massasini nazorat qilish va pul muomalasini tartibga solish maqsadida markaziy bankda jamg‘arib qo‘yiladigan mablag‘laridan iborat bo‘ladi.

• Tijorat banklari barcha mablag‘larining qancha qismini (qancha foizini) zaxiraga olib qo‘yishlari ham markaziy bank tomonidan belgilanadi va bu ko‘rsatkich banklarning zaxira normasi deb yuritiladi.
• Markaziy bank tijorat banklarining zaxira normalarini oshirish yoki kamaytirish orqali ham muomaladagi pul miqdorini kamaytirib yoki oshirib, tartibga solib turish imkoniyatiga ega.

• Masalan, agar markaziy bank tijorat banklari zaxira normasining miqdorini oshirsa, kreditga beriladigan mablag‘ miqdori kamayadi. Natijada, muomaladagi pul miqdori kamaya boshlaydi.
• Aksincha, agar markaziy bank zaxira normasini kamaytirsa, tijorat banklarini kreditga berishi mumkin bo‘lgan mablag‘lari miqdori oshadi, muomalaga ko‘p pul chiqariladi.
• Ko‘rib turganingizdek, zaxira normasining o‘zgarishi ham davlatning bank tizimi orqali iqtisodiyotga, xususan, inflatsiyaning oldini olish, narxlarni jilovlab turish va tadbirkorlikni rivojlantirish masalalariga ta’sir o‘tkazish uchun xizmat qiladi.

• Bankning zaxira mablag‘i — bankning zaxira sifatida markaziy bankda saqlashi lozim bo‘lgan pul mablag‘i.
• Bankning zaxira normasi — markaziy bank tomonidan belgilanadigan, bank zaxira mablag‘ining jami mablag‘iga nisbatan foiz miqdori.