Fizika fakulteti

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA 

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

 

 

 

 

O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI 

 

FIZIKA FAKULTETI

 

 

 

MAVZU:

 O`RTA ASR FIZIKASI  

 

 

                              

 Bajardi

: 4-kurs talabasi Tojimamatov Shoxrux 

                                        

                                     

 

 

 

Тoshkent – 2014  

---

 

REJA 

1.  Kirish 

2.  O`rta asr davrida Sharqda fanning yutuqlari 

3.  O`rta asrdagi yevropalik fan 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Кirish 

 

Quldor  Rim  davlatning  tanazzulga  uchrashi  va  g`arbiy  Yevropada 

feodallikga o`tish jarayonlari qabila va xalqlarning o`zaro harbiy to`qnashuvlar va 

harakatlar  sodir  etilayotgan  murakkab  bir  sharoitda  bo`lib  o`tdi.  "Yovvoyi" 

qabilalar  ta`ziyqi  ostida  qulagan  Rim  imperiyasi  yangi  tarixiy  sharoitlarga  tezda 

moslasha  olgan  va  feodallikning  g`oyaviy  tayanchiga  aylangan  nasroniy 

cherkovning  kuchli  va  pishiq  tuzumi  bilan  bu  qabilalarga  g`oyaviy  ta`sir  etardi. 

Sharqda  Xitoy  va  Hindiston  g`arbiy  Yevropaga  nisbatan  feodal  tuzumga  o`tishi 

jadalroq  kechdi,  va  bu  mamlakatlar  o`zining  iqtisodiy  va  madaniy  rivojlanishida 

ham  ancha  ilgarilab  ketdi,  bu  narsa  esa  fanning  rivojiga  ham,  shubhasizki,  o`z 

ta`sirini ko`rsatdi. 

 

VII asr boshlarida Araviya yarim orolida qiziq va bir tomondan sirli hodisa 

yuz  berdi.  U  yerda  ko`chmanchi  va  yarimko`chmanchi  qabilalar  savdogar 

Muhammad targ`ib qilgan yangi din, ya`ni, islom dini bayrog`i ostida birlashdilar 

hamda  qisqa  vaqt  ichida  Eronni,  O`rta  Sharq  davlatlarini,  Misrni  bosib  olgan  va 

Yevropaning Pireney yarimoroligacha kirib borgan kuchli urushqoq arab davlatini 

barpo  etdilar. Fan va  madaniyat  tarixida  arablar  muhim  rol  o`ynadilar. Ular  antik 

va  g`arbiy  madaniyatni,  antik  va  o`rta  asrdagi  fanni  bog`lovchi  xalqa  vazifasini 

o`tadilar.  Natijada,  ertangi  o`rta  asrlarda  (VII  -  XI  asrlar)  fandagi  yetakchi  rolini 

Sharq  o`ynagan  edi.  Faqatgina  keyinchalik,  yevropaliklarning  Sharqqa  qilgan 

yurishlaridan  so`ng  g`arbiy  fan  bir  muncha  jonlanadi,  u  yerlarda  universitetlar 

paydo bo`ladi, yirik olimlar yetishib chiqadi. Shu bilan birga rivojlangan feodalizm 

deb nomlanmish bu davr (XI - XV asrlar) ishlab chiqaruvchi kuchlarning intensiv 

rivojlanishi,  xunarmandchilik  va  savdogarchilik  rivojlanishi  bilan  ta`riflanadi 

hamda  ishlab  chiqarishning  yangi,  kapitalistik  usuliga  va  yangi  iqtisodiy  tuzum, 

ya`ni, kapitalizmga o`tishga zamin tayyorlaydi. 

 

Feodalizmning parchalanishi va yangi iqtisodiy shakllarga o`tish XV asrning 

oxiridan  XVII  asrning  birinchi  yarmisiga  qadar  davom  etadi.  Fan  uchun  bu  davr 

katta  ahamiyatga  ega,  chunki  aynan  shu  davrda  yangi,  tajribali  tabiatshunoslik 

paydo  bo`ldi.  Shunday  qilib,  o`rta  asrdagi  fanning  tarixi  jamiyatning  rivojlanish 

tarixiga monand uchta xronologik bo`laklarga taqsimlanadi: 

1.  Sharqda fanning rivojlanish davri (VII - XI asrlar); 

2.  Yevropalik feodal fanning rivojlanish davri (XI - XV asrlar); 

3.  Tajribali  tabiatshunoslikning  paydo  bo`lish  davri  (XV  asrning  oxiri  -  XVII 

asrning birinchi yarmi).