Fizika,2 qism 20

Àtîmning mîdållàri. Atom tuzilishiga oid

Råzårfîrd tàjribàsi

Ì à z m u n i :  Òîmsîn mîdåli; Råzårfîrd tàjribàsi; Råzårfîrd

tàjribàsidàn  õulîsà;  àtîmning  plànåtàr  mîdåli.

Òîmsîn  mîdåli.  1897- yildà  ingliz  fizigi  J.Òîmsîn  e  =

= 1,6 · 10

-19

  C  gà  tång  mànfiy  zàryadlàngàn  và  màssàsi  m  =

= 9,11 · 10

-31

  kg  bo‘lgàn,  elåktrîn  dåb  ataluvchi  zàrràni  kàshf

qildi. Òàjribàlàr, jumlàdàn, àtîmlàrning iînlàshuvi bu zàrràning

àtîm tàrkibigà kirishini tàsdiqlàdi. Chunki elåktrnåytràl àtîm o‘z

93

ATOM VA ATOM YADROSI

26-§.

---

103

tàrkibigà  kiruvchi  zàrrà  –  elåktrînni  yo‘-

qîtgàndà  yoki  uni  qo‘shib  îlgàndà  iîngà

àylànàdi.  Àgàr  àtîm  tàrkibidà  mànfiy

zàryadlàngàn zàrrà – elåktrînning màvjudligi

mà’lum  bo‘lsà,  u  holda  àtîmdà  yanà  nimà

bo‘lishi  mumkin,  dågàn  sàvîl  tug‘ilàdi.

Òàbiiyki,  elåktrînlàrning  zàryadigà  tång

bo‘lgàn  musbàt  zàryad  mavjud.  Àks  hîldà,

àtîm  elåktr  jihatdan  nåytràl  bo‘lmàs  edi.

Àynàn  shundày  mulîhàzàlàr  yuritgàn

J.Òîmsîn  1903- yildà  àtîmning  tuzilishi

hàqidàgi  o‘z  mîdålini  tàklif  qildi.

Òîmsîn  mîdåligà  muvîfiq,  àtîm  –  màssàsi  tåkis  tàq-

simlàngàn 10

-10

 m kàttàlikdàgi musbàt zàryadlàrdàn ibîràt shàr

sifàtidà  tàsàvvur  qilinàdi.  Uning  ichidà  esà  o‘z  muvîzînàt

vàziyatlàri  àtrîfidà  tåbrànmà  hàràkàt  qiluvchi  mànfiy  zàryadlàr

(elåktrînlàr)  màvjud  bo‘lib,  musbàt  và  mànfiy  zàryadlàrning

yig‘indisi o‘zaro tång. Endi bu mîdålning to‘g‘riligini tåkshirish,

ya’ni uning ichigà nigîh tàshlàsh kåràk edi. Bîshqà ingliz fizigi

D.Råzårfîrd  shu  vàzifàni  bàjàrishgà  bål  bîg‘làdi.