Физиквий катталикларни ўлчаш ва хатоликларни ҳисоблаш

Ишни бажариш тартиби
1. C ва Д жумраклар очилади, манометрдаги устунлар фарқи бир хил бўлади.

1. 
   C жумрак ёпиқ холда, насос билан манометрдаги устунлар фарқи 20 – 25 см бўлганга қадар ҳаво дамланади.
   
2. 
   Д жумрак ёпилади ва манометрдаги суюқлик устуни бир оз пасайиб, найчалардаги суюқлик фарқи ҳ₁ ўлчанади.
   
3. 
   C жумракни тезда очиб ва идишдаги ҳавони ташқарига чиқарамиз ҳаво бутунлай чиқиб бўлмасдан C жумракни ёпамиз. Манометр найчаларидаги суюқлик устунининг фарқи ҳ₂ ўлчанади.
   
4. 
   Тажрибани энг камида 3 марта такрорлаб, чиққан натижаларни ўртача қиймати олинади, -ни аниқлашдаги абсолют ва нисбий хатоликлар ҳисобланади.
   
5. 
   ифодадан тажрибада йўл қўйилган нисбий хатолик ҳисобланади.Бу ерда -тажриба натижасида аниқланган ўртача қиймат - эса (6) ифодадан аниқланган қиймат.
   

Олинган натижалар қуйидаги жадвалга ёзилади.

№	ҳ1 (см)	ҳ2 (см)			(100%)
1
2
3
…
ўрт.

Синов саволлари

1. 
   Солиштирма иссиқлик сиғими нима?
   
2. 
   Газ адиабатик кенгайганда унинг ички энергияси қандай ўзгаради?
   
3. 
   С_р ва С_в ни тушунтиринг ва нима учун С_р > Cв?
   
4. 
   Адиабатик жараён нима ва тенгламасини ёзинг.
   
5. 
   Нима учун қурилмада симобли эмас, балки сувли манометрдан фойдаланилади.
   

ЕР ТОРТИШ КУЧИНИНГ ТЕЗЛАНИШИНИ МАТЕМАТИК МАЯТНИК ЁРДАМИДА АНИҚЛАС


Ишнинг мақсади: маятникнинг тебраниш даври эркин тушиш тезланишига боғиқлигига асосланган маятник методи билан эркин тушиш тезланишини аниқлаш.
Керакли асбоб ва қурилмалар: математик маятник, секундомер, линейка ва штангенсиркул.


Назарий қисм
Математик маятник деб, вазнсиз ва чўзилмайдиган ипга осилган моддий нуқтага айтилади. Маятник билан танишишда уни узунлиги , массаси м бўлган моддий нуқтадан иборат математик маятник тушинилади(1-расм). Мувозанат ҳолатидан бурчакка (2-расм) оғдирилган моддий нуқтага иккита куч: 1) оғирлик кучи ; 2) ипнинг таранглик кучи таъсир қилади. Бизга маълумки математик маятникнинг - оғиш бурчаги жуда кичик бўлса, тебраниш даври Т нинг қийматини қуйидаги формуладан топамиз;
(1)
бунда: - математик маятникнинг узунлиги, г- оғирлик кучининг тезланиши.
Агар тажриба натижасида Т ва ни аниқлаб олсак: г нинг қийматини (1) формуладан топишимиз мумкин. (1) нинг иккила томонини квадратга кўтарамиз:
Т² = 4п² (2)
бундан
г= п² (3)
бу ерда Т= (4). (3) ифодага (4) ни қуямиз, натижада “г” ни ҳисоблаш учун асосий формулани ҳосил қиламиз
г

= (5)
бунда: - математик маятникнинг узунлиги, г- оғирлик кучининг тезланиши.
Агар тажриба натижасида Т ва ни аниқлаб олсак: г- нинг қийматини (1) формуладан топишимиз мумкин. (1)- нинг иккила томонини квадратга кўтарамиз:
Т² = 4п² (2)
бундан,
г= п² (3)
бу ерда:
Т= (4)
(3) ифодани (4) ифодага қуямиз, натижада “г” ни ҳисоблаш учун асосий формулани ҳосил қиламиз
г= (5)