Fiziologiya

Darsni mustahkamlavchi jadvallar





Oshqozon-ichak traktining boshqarish funksiyasi
nerv gumoral

• 
  Texnik funksiyalarni boshqarish
  
• 
  Somatik funksiyalarni boshqarish
  
• 
  Vitseral funksiyalarni boshqarish
  
• 
  Hazm qilish funksiyalarni boshqarish
  
• 
  Moddalar almashinuvini boshqarish
  

Oshqozon bez hujayralari va ularning sekretlari

Zona	Hujayralar	Sekretlar
Cardiya	Mukotsitlar endokrin -hujayralar	SHilliq modda, HCO^-3 , gistamin
Tana	Pariyetal asosiy mukotsitlar endokrin	HCL,ichki omil, pepsinogen; shilimshiq modda, HCO^-3 ;somatostatin, glukagon, gistamin
Pilorus	Mukotsitlar G-hujayralar endokrin	SHilimshiq modda, HCO^-3 pepsinogen; gastrin,somatostatin

Oshqozon HCL funksiyalari

• 
  Oqsillarning parchalanishi va denaturatsiyasi.
  
• 
  Pepsinogen uchun optimal рН yaratish.
  
• 
  Patogen bacteriya o`sishini bosib qo`yish.
  
• 
  Motorikani boshqarish.
  
• 
  Enterokinaza sekretsiyasini kuchaytirish.
  

Ingichka ichakning motorika turlari

1. 
   Ritmik segmentatsiyasi (8-10daq)
   
2. 
   Peristaltika (1-2sm/sek)
   
3. 
   Mayatniksimon harakatlar
   
4. 
   Tonik qisqarishlar
   

reflekslar:

• 
  Me`da-ichak
  
• 
  ichak- ichak
  
• 
  Gastrorektal
  
• 
  Retseptivrelaksatsiya
  
• 
  Tormozlovchi rekto-enteral
  
• 
  

Ingichka ichak motorikasining boshqariishi
Qancha sekin to`lqinli amplitudaning faolligi yuqori bo`lsa, shuncha harakat potnsiallar chastotasi va qisqarish kuchi oshadi.

А m p l I t u d a n i:

Oshiradi Pasayiradi
Gastrin sekretin
xolesistokinin Glukagon
Мotillin
Insulin




O`n ikki barmoqli ichak sekretsiyasini kuchaytiruvchi moddalar
Xolesistokininni Sekretinni
Хлорид кислота
(fenilalanin) (рН<4,5)
Yog`kiislotalar Atsetilxoin
Monoglitserrridlar
Atsetilxolin
Xlorid kislota

Aminokislotalar

Me`da osti bezining boshqarilishi


Kuchaytarirish Susaytirish





Somatotatin Enkefalin Pankreatik Polipeptid




Pankreatik shira sekretsiyasining ingibitorlari va aktivatorlari
Aktivatorlar Ingibitorrlar
Vazointestinal
Peptid (VIP)
Sekretin
Xolesistokinin
Insulin
Bombenzin
Р substansiyasi
Gastrin
Xlorid kislota
Atsetilxolin
Serotoni
Gidroliz maxsulotlari


Somatostatin
Calsitonin
Glyukagon
Oshqozon ingibitorlrlovchi peptid
(JIP)
Pancreatik polipeptid
Noradrenalin
Enkefalin


PANCREAS ning gumoral boshqarilishi



Hujayra kaltsiy ishtirokida

Fermentlar sekretsiyasini oshiradi СЕКРЕЦИЯСИ-НИНГ ОШИШИ

Me`da osti bezida atsinus hujayralarining faollashishi

Devor yaqinidagi hazmlanishda pancreatic fermentlar

Fermentlar	Glikokaliks	Membrana
Аmilaza	60 %	40 %
Тripsin	40 %	60 %
Хimotripsin	20 %	80 %

Enterotsitlarning membrana fermentlari

Glikolitik	Proteolitik	Lipolitik
Laktoza Sukraza Izomaltaza Тregalaza Glyukoamilaza Dekstrinaza	Оligopeptidaza Dipeptidaza Aminopeptidaza	Monogltserid-Lipaza

Ichakda modalarning so`rilishi

• 
  C
  12-barmoqli ichak
  a, Mg, Fe
  
• 
  Моnosaxaridlar, glyukoza
  

galaktoza

• 
  Yog`da eriydigan vitaminlar
  
• 
  Y
  Ingichka ichak
  og`lar, yog` kislotalar, monoglitseridlar
  
• 
  Suvda eriydigan vitaminlar
  
• 
  Oqsillar va aminokislotalar
  
• 
  O`t kislotalarning turlari
  
• 
  В
  Yonbosh ichak
  ₁₂ vitamin
  
• 
  N
  Yo`g`onichak
  atriy, suv, xloridlar, ishqorlar (asoslar)
  
• 
  Yog` kislotalar va gazlar
  
• 
  Suv
  

Jigarning asosiy funksiyalari

• 
  O`t hosil qilish va ayirish
  
• 
  Тo`siq va himoya
  
• 
  Zaxarsizlantirish va biotransformatsiya
  
• 
  Metabolik
  
• 
  Gomeostatik
  
• 
  Depo
  
• 
  Boshqaruv
  

Gepatotsitlarning funktsiyalari

• 
  Absorbtsiyalangan nutrientlarni va ksenobiotiklarni metabolic ishlov berish.
  
• 
  Glyukoza , aminokislotalar, ammoniy va bicarbonatlar gomeostazini saqlash.
  
• 
  Ko`pchilik plazma oqsillarini sintezlash.
  
• 
  O`t kislotalarini sintezlash va o`t safroni hosil qilish.
  
• 
  Signal molekulalarini transformatsiyalash va saqlash.
  

Safroning asosiy tarkibi
Komponentlar Коnsentratsiyasi



Na⁺
K⁺
Ca²⁺
Mg²⁺
Cl^-
HCO₃^-
Xolesterin
Fosfolipidlar
O`t pigmentlari
Ўт пигментлари

132-165 mmоl / l
4,2-5,6 mmоl / l 1,2-4,8 mmоl / l
1,3-3,0 mmоl / l
96-126 mmоl / l
17-55 mmоl / l
1,6-8,3 mmоl / l
0,3-11,0 mmоl / l
0,8-3,2 mmоl / l



Safroning asosiy funktsiyalari

• 
  Hazm qilishda:
  

1. 
   Yog`larni emultsiya holatiga keltirish
   
2. 
   Yog`larning gidroliz mahsulotlarini eritish
   
3. 
   Ingichka ichakning sekretsiya va motorikasini boshqarish
   
4. 
   Me`da osti bezining sekretsiyasini boshqarish
   
5. 
   O`t hosil bo`lishini boshqarish
   
6. 
   Pepsinni inaktivatsiyalash va kislitali muhitni neytrallash.
   

• 
  Endobiotiklarni ekskretsiyasi (billirubinni , porfinlarni, xolesterinni, qariydigan oqsillarni) vа кsenobiotiklarni (dorilarni og`ir metallarni toksinlarni) ekskretsiyalash.
  

• 
  Ichakda immunitetni ta`minlash (immunoglobulin Ani sekretsiyalash).
  

Pigmentlarning almashinuvida jigarning ishtiroki


Qon





Ingichka ichak


Urobillin tanalar
Urobillin tanalar



Jigar retseptorlari bilan boshqaruv reflekslari



yurak

Portal tizimning reseptorlari

buyrak

Koptokchadagi filtratsiya vа diurezning kamayishi

badikardiya






Kapsula va o`t yo`llarining retseptorlari



So`rilishning umumiy mexanizmlari

• 
  Nofaol transport -energiya sarflanmasdan tashilishi -gradiyentga asoslangan tashlish
  

• 
  Filtratsiya -suv, elektrolitlar
  
• 
  Osmos -suv
  

• 
  Diffuziya:
  

Oddiy – siydikchil, spirtlar, glikollar, tuzlar.


Yengillashgan– tashuvchi molekulalar yordamida – yirik molekulalar.

Аlmashinuv – antiport – 2Na o`rniga Са²⁺

Simport – qo`shma tashilish – Na⁺ bilan glyukoza; Na⁺ bilan aminokislota- ikkilamchi faol tashilish.

• 
  Faol (Birlamchi) transport -energiya sarflanishi bilan tashilish
  

Gradiyentga qarshi tashilish

АТFаzа yordamida yirik organik molekulalar (oligopepidlar,yog` kislotalar, mitsellar v. b.) hamda elektrolitlar (Na⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, в.б.)

Oqsillarning gidrolizi va so`rilishining asosiy bosqichlari


Оqsillar

Oshqozon va ingichka ichakda peptidazalar yordamida gidrolizi

Ingichka ichakda gidrolizi

aminokislotalar

оligopeptidlar

Enterotsitga tashilishi vа sitozol ichida gidrolizi

Na⁺ bilan bog`langan shaklida eritrotsitga tashilishi

Мемbranada gidrolizi va enterotsitga tashilishi

Enterotsitda aminokislotalar

Bazolateral transport tizimi bilan enterotsitdan tashilishi



peptidlar


ADABIYOTLAR
1. АгаджанянН.А, ВласоваИ.Г, ЕрмаковаН.В, ТоршинВ.И. Основы физиологии человека. М. Изд-во Российского университета дружбы народов,2000г.
2. Аlmatov K.T., Аllаmurаtоv SH.I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi. Т., OzMU, Universitet, 2004
3. Влощинский П.Е., Позняковский В.М., Дроздова Т.М. Физиология питания: Учебник. - Новосибирск: Сибирское университетское издательство, 2007.
4. Гайтон А.Г., Холл Дж.Э. Медицинская физиология: учебник: пер. с англ. / под ред. В.И. Кобрина. - М.: Логосфера, 2008. - 1258 с.
5. Дегтярев В.П., Шишелова А.Ю. Краткий курс нормальной физиологии: учеб. пособие. - М.: МГМСУ, 2008. - 355 с.
6. Камкин А.Г., Каменский А.А. Фундаментальная и клиническая физиология. - М.: Академия, 2004. - 1073 с.
7. Коротько Г.Ф. Физиология системы пищеварения. - Краснодар: Изд-во ООО БК «Группа Б», 2009. - 608 с.
8. Коротько Г.Ф. Секреция поджелудочной железы. М.: Триада-Х, 2002. 198 с. 62.
9. Kyчкарова Л.С., Aлматов К.Т. Овқат ҳази қилиш ва овқатланиш физиологиясидан амалий ва лаборатория машғулотлари // Т., ЎзМУ босмахонаси, 2010.- 91 б.
10. Kyчкарова Л.С., Oвқат ҳазм қилиш ва овқатланиш физиологияси Toshkent 2011. 278- bet.
11. Мартинчик А.Н., Королев А.А., Трофименко Л.С. Физиология питания, санитария и гигиена: Учеб. пособие. - М.: Академия, 2006.
12. Мартинчик, А.Н. Физиология питания. учебник М.: Акад., 2013.240 с.
13. Матюхина З.П. Основы физиологии питания, гигиены и санитарии: Учебник. - М.: Академия, 2006.
14. Медведев Ж.А. Питание и долголетие очерки о здоровом образе жизни. Права человека М.,2002. 208С
15. Михайлов В.С. Культура питания. - М.: Профиздат, 2000.
16. Новикова Е.Ч., Ладодо К.С.и др.Питание детей. - М.: Норма, 2002.
17. Нормальная физиология: учебник / под ред. К.В. Судакова. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2012. - 880 с.
18. Орлов Р.С. Нормальная физиология: учебник. Москва .: ГЭОТАР-Медиа, 2010. - 832 с.
19. Популярно о питании / Под ред. А.И. Столмаковой. - К.: Здоровья, 2000.
20. Покровский В.М., Коротько Г.Ф. Физиология человека Т.2.- Москва, Медицина.2001.
21. Теплов В.И., Боряев В.Е. Физиология питания: Учеб.пособие. - М.: 2007.

MUNDARIJA
Qisqartma so’zlar………………………………………………………………..4 I Bob. Hazm tizimining umumiy fiziologiyasi…………………………………..5

1. 
   Hazm fiziologiyasining rivojlanish tarixi……………………………………6
   

1.2. Hazm jarayonini o‘rganish usullari……………………………..................13
1.3. Hazmning turlari va tiplari………………………………………………...18
1.4. Hazm tizimining funksiyalari………………………………………………21
Hazm yo‘lining hazm bilan bog‘liq bo‘lmagan funksiyalari.............................24
1.5.Hazm jarayonining boshqaruvi…………………………………………….28
1.6.Ochlik va to’qlikning fiziologik asoslari……………………....35
II Bob. Hazm tizimining umumiy fiziologiyasi ………………………………38
2.1. Og’iz bo’shlig’ida ovqat hazm bo’lishi……………………………………38
2.2.Me’dada ovqat hazm bo’lishi………………………………………………50
2.3. Ingichka ichakda ovqat hazm bo’lishi……………………………………56
So’rilish…………………………………………………………….……………..68
2.4. Yo’g’on ichakda ovqat hazm bo’lishi……………………………………..74
Amaliy mashg‘ulot………………………………………………………………80
Test……………………………………………………………………………….83
Darsni mustahkamlavchi jadvallar………………………………………….92
Adabiyotlar……………………………………………………………………105